In het Stedelijk Museum zie je momenteel de eenmanstentoonstelling 'Ulay Was Here': een (soort van) chronologisch overzicht van het werk van de 2 maart jl. overleden kunstenaar Frank Uwe Laysiepen, aka* Ulay. De artiest is vooral bekend geworden als amoureuze -, maar vooral ook kunstzinnige wederhelft van Marina Abramović en in de jaren dat zij samen het bed deelden (en dat was zo'n 12 jaar) deed het setje vooral aan Performance- en Body Art. En dan niet voor de 'faint hearted'. Het waren heftige vertoningen, vaak met hun lichaam als medium.
(*also known as).
Enigszins sceptisch - ik ben niet zo van deze, soms/vaak/meestal controversiële kunstvorm - meldde ik mij verleden week bij het Amsterdamse gemeentelijke museum voor hedendaagse kunst en design, want daar moest ik natuurlijk het mijne van weten.
En, wat denk je...? Beviel het?
 |
| 1. Ulay, AAA AAA, 1978. Met dank aan ULAY Foundation en Marina Abramović Archives. 2. en 3. impressies. |
doe maar gewoon
Eerlijkheidshalve moet ik toegeven dat ik eigenlijk nooit zo'n fan ben geweest van Performance- en/of Body Art. Mij te wazig. Of pretentieus. Soms zit je naar iets te kijken en vraag je je af wat er eigenlijk gebeurt en wat de kunstenaar in hemelsnaam voor ogen had bij het bedenken van zulke streken. Té excentriek voor een meisje dat is opgevoed met "doe maar gewoon dan doe je al gek genoeg". Vandaar ook dat die 'modernistische fratsen' toentertijd volkomen aan mij voorbij zijn gegaan. Daar had ik absoluut geen interesse in. Inmiddels ben ik deze 'lichamelijke' kunstvorm toch wel iets meer gaan waarderen en dan vooral die van dit turbulente paar. Vooral intrigerend.
Art Vital
In 'Ulay Was Here' zie je video's van enkele van die spraakmakende uitvoeringen. Wat te denken van 'Breathing in/Breating out': de video van deze presentatie zag ik al eerder in Museum Kranenburgh in de expo 'Lucht'. "Marina Abramović en Ulay drukken hun monden stevig tegen elkaar terwijl hun neuzen dichtgestopt zijn met sigarettenfilters. Ulay ademt door zijn mond lucht uit in Marina’s mond. De kooldioxide die vrijkomt wordt door Marina geïnhaleerd en opnieuw uitgeblazen in de mond van Ulay. Deze handeling wordt herhaald totdat beide kunstenaars bijna bezwijken door het gebrek aan zuurstof" (en dat is na zo'n 19 minuten).
Of de video 'Rest Energy', waarin te zien is hoe beide daredevils een strakgespannen pijl-en-boog vasthouden, waarbij de pijl gericht is op Marina's hart. En dat dan vier minuten en vier seconden: gevalletje linke soep.
Het schouwspel 'Relation in Time' is wat minder zenuwslopend, maar wel vermoeiend: het paar zit rug aan rug, met hun beider paardenstaarten (dus hun haar) aan elkaar vastgemaakt. Zonder zich te bewegen houden zij deze houding zo'n 17 uur vol (zie foto 12).
 |
| 4. en 7. 'Soliloque', uit de serie 'Renais sense', 1974. 5. Zelfportret, 1970. 6. Uit de serie 'Renais sense', 'Aphorisme', 1972. 8. 'Anagrammatic Body Aphorisme (Ich bin Ich), één van drie, 1974. 9. 'Dutch TV - 24 hours', 1974. |
Polaroid
Hoewel het een belangrijk onderdeel is van de tentoonstelling, draait het zeker niet alleen om de markante samenwerking tussen deze twee moeilijk te plaatsen kunstenaars. Ulay heeft ook een eigen kunstzinnige loopbaan gehad, zowel vóór als ná zijn romance met Abramović en daarvan zie je in 'Ulay Was Here' allerlei voorbeelden.
Ulay kwam in 1968 naar Amsterdam (en zou er tot 2010 blijven wonen) en als adviseur/consultant voor de firma Polaroid experimenteerde hij vooral met alle mogelijkheden die het door dat bedrijf ontwikkelde instant-fototoestel bood. Direct-klaar-foto's: dat was me wat (weet ik mij nog te herinneren) en het gaf Ulay een mogelijkheid om al fotograferend thema's als identiteit, gender en (zijn) fysieke grenzen uit te beelden en vast te leggen.
Ietwat luguber vind ik 'GEN.E.T.RATION ULTIMA RATIO' uit 1972 en ik citeer hier de zaaltekst. "Op zijn arm liet hij de tekst 'Gen.E.T.Ration Ultima Ration' tatoeëren" (tot zover oké. Maar dan...). "Dit stuk huid werd vervolgens verwijderd en geconserveerd" en na te zijn ingelijst hangt het te 'pronken' in de tentoonstelling (foto 10). Het was Ulay's statement voor het zelfbeschikkingsrecht. Natuurlijk (dat begrijp ik), maar de vorm is niet-echt-dat-je-zegt mijn ding.
P.S. Abramović was vóór hun samenwerking overigens de meest '(zelf-)destructieve' van de twee. Zij zocht constant de grenzen van haar eigen fysieke pijn op. Zo kerfde ze met een scheermesje een Jodenster in haar buik; stelde haar blote lijf ter beschikking aan haar publiek, dat met haar mocht doen wat het wilde en sloeg zichzelf met een gesel op haar rug, waarna zij met haar verwonde lijf op een blok ijs ging liggen, leer ik uit dit artikel uit 2014. En zo zijn er nog wel een paar voorbeelden. Bespeur ik hierin een voorliefde voor SM en/of zelfmutilatie?
 |
| 10. 'Gen.E.T.Ration Ultimo Ratio', 1972. 11. 'Mein Abschied als einzige Person', 1974. 12. Still uit de video van de performance 'Relation in Time'. 13. 'Terra della Dea Madre', 1984. |
Ander werk van Ulay in de expositie zijn S'he (1973) en 'Renais Sense' (1974): grote verzamelingen zelfreflecterende en autobiografische collages en series, die Ulay's onderzoek naar een (zelf-) geconstrueerd geslacht tonen, een 'onderzoek' dat overigens in die tijd als schandalig werden beschouwd. De direct-klaar-foto's (soms in het karakteristieke Polaroid-formaat, soms levensgroot) verbeelden thema's als Ulay's lichamelijke pijn, erotisch verlangen, crossdressing (travestie) en zijn mannelijke en vrouwelijke kant.
"Voor Ulay was identiteit geen vaststaand gegeven, maar vloeiend, gelaagd en veranderlijk. (...) In een rouwkaart neemt hij zelfs afscheid van zichzelf als een enkele persoon" (zie foto 11), aldus de zaaltekst.
Ulay overleed op 2 maart jl. in Ljubljana, Slovenië aan de gevolgen van kanker.
De tentoonstelling 'Ulay Was Here' in het Stedelijk Museum Amsterdam is te zien tot en met 18 april 2021. Tickets bestel je via deze link.
-X-
Maar er is meer te beleven in het Stedelijk. In verband met het 125-jarig bestaan programmeerde het museum 'Van Thonet tot Dutch Design', waarover ik al eerder berichtte in deze blogpost. Recent opende de expositie 'Surinaamse School, Schilderkunst van Paramaribo tot Amsterdam' en een verslag van deze presentatie hou je (Inshallah, ook wel 'Deo volente') van mij tegoed.
Fijne dag!
 |
14. Marina Abramović/Ulay, 'Modus Vivendi', 1984. 15. 'Invisible Opponent', 2016. 16. Zaaloverzicht. 17. (zelfportret uit de serie) 'Sweet Water Salt Water', 2012. |
