Het Allard Pierson Museum: Van Nijl tot Amstel

Dinsdag 15 september is het zover: dan is de vier jaar durende verbouwing afgerond en kunnen bezoekers de veelheid aan universiteitscollecties van het Allard Pierson in Amsterdam komen bewonderen. Een museum voor jan en alleman: niks niet hooggeleerd en elitair, wel leergierig en met diepgang. In 'Van Nijl tot Amstel' gaat het van de prehistorie en de antieke beschavingen rond de Middellandse Zee tot het stedelijk culturele leven van Amsterdam vanaf de 'Gouden' tot en met de 19e eeuw.

Stap met mij in de tijdmachine en we overbruggen zo'n 10.000 jaar cultuurgeschiedenis. We gaan op en neer en heen en weer...

1. Beschilderd mummiemasker, Midden-Egypte, ca. 2de eeuw v. Chr. 2. Allard Pierson. 3. Fragment van een fries.

Er gebeurt veel in het Allard Pierson en dan doel ik niet alleen op alle commotie die een ingrijpende renovatie met zich meebrengt. Zeker als je weet dat het museum en kennisinstituut (met onderzoek- en collegezaal) voor de erfgoedcollecties van de Universiteit van Amsterdam (UvA) onderwijl gewoon geopend was (behalve tijdens de lockdown). Of eigenlijk: wel móest zijn, want de collectie - ooit aangelegd voor wetenschappelijk onderwijs - heeft ook een onderzoeksfunctie. Directeur Wim Hupperetz verzuchtte verleden jaar in een interview met De Groene: Allard Pierson is "een huis met stukken die eigendom zijn van de UvA en die je wilt tonen aan een publiek, maar tegelijkertijd beschikbaar moet houden voor de wetenschap."
We begrijpen het: een lastige klus.

Het lange, smalle stadspaleis aan de Oude Turfmarkt, parallel aan het Rokin - dus hartje Amsterdam - werd in 1869 met een nieuwe, neoclassicistische voorgevel in gebruik genomen door De Nederlandsche Bank en daarvan zijn nog allerhande sporen terug te vinden. Maar sinds 1976 biedt het gebouw onderdak aan het Allard Pierson en weer later werd het ook huis van de Bijzondere Collecties van de UvA. Van binnen een wirwar aan kruip-door-sluip-door zalen en trappetje op, trappetje af. Maak daar maar eens een samenhangend geheel van.

ratjetoe

Een museum met een ratjetoe aan collecties. Van oorsprong gespecialiseerd in archeologische vondsten uit alle windstreken (nou ja, veel windstreken en zonder laatdunkend te willen doen): oude, soms gebroken en gerestaureerde potten en schalen; amuletten; mummies; veel marmeren beelden (die vaak, toch cruciale lichaamsdelen missen) en zo'n 300 gipsen afgietsels van originelen uit de klassieke oudheid. Maar door de samenvoeging op 1 januari 2019 met de Bijzondere Collecties, zijnde de verzameling van de universiteitsbibliotheek van de UvA - dus allemaal werken op papier - weer veel breder dan dat.

Het museum is (o.a.) eigenaar van het originele manuscript van de Max Havelaar van Eduard Douwes Dekker; een of meerdere (daar wil ik vanaf wezen) atlassen van meester-kaartenmaker Blaeu; een album amicorum van een hotemetoot van de WIC; prachtige botanische prenten van wetenschapper-kunstenaar Maria Sibylla Merian; een uitgebreide verzameling theater-memorabilia.
Daarnaast ook het nog 'levende archief' van schrijver Arnon Grunberg en boekontwerper Irma Boom - en sinds augustus dit jaar - 8.000 (Vader & Zoon) striptekeningen van Peter van Straaten. Ook heeft het academische instituut een grote video- en muziekcollectie. En zo kan ik nog wel een uurtje doorgaan: you get my drift...!

4. en 5. Impressies van het gebouw. 6. Jan Veth, Portret van (naamgever en hoogleraar) Allard Pierson, 1889. 7. (Dit is echt) Cleopatra, gipsen kopie naar marmeren origineel uit ca. 45-30 v. Chr. 8. Geen kitsch: zo gekleurd stonden de beelden er op in hun eigen tijd. 9. Reliëf van koopvaardijschepen, marmer, Romeins, 3de eeuw na Chr. 

Een van de onderdelen van 'Van Nijl tot Amstel' is een semi-permanente collectie-tentoonstelling genaamd 'Amsterdam creatieve stad'. Semi-permanent, omdat de getoonde kostbare en kwetsbare geschriften, kaarten en boekwerken slechts 3 à 4 maanden kunnen worden blootgesteld aan licht en lucht. Vandaar ook dat het in de drie achtereenvolgende zalen in het souterrain van het stadspaleis zo stemmig donker is.

tastbare bewijzen uit het verleden van wat er in het heden toe doet...

Wat je er te zien krijgt? Een caleidoscopische en dynamische expositie (volgens het museum) die voortdurend in beweging is. "Drie keer per jaar komen nieuwe verhalen aan bod." Op dit moment is dat bijvoorbeeld de nagelaten geschriften van filosoof Baruch Spinoza, die al in het midden van de 17e eeuw de vrijheid van meningsuiting verkondigde; (stads- en lands-)kaarten uit dezelfde tijd, die "de zelfbewustheid en trots van Amsterdam in beeld brengen"; diverse stukken over de rol van vrouwen in de wetenschap door de eeuwen heen; allerlei interessants over de boekdrukkunst, met speciale aandacht voor Hebreeuwse letters.
En het gaat zo maar door tot aan Jan Klaassen en Katrijn. In een van de (sterk spiegelende) vitrines staan en hangen de poppenkastpoppen van de - uit de Jordaan afkomstige Janus Cabalt, die in 1893 een vergunning kreeg om op de Dam zijn karakters tot leven te wekken.
Je zou zeggen een soepzooitje aan allerlei, toch weet men al deze vertellingen aaneen te smeden. Er zit wel degelijk chronologie, dus logica in de vertoning.

Op de 1e etage begint het alleroudste deel van onze tijdreis, namelijk zo'n 10.000 jaar geleden toen de toen levende jagers-verzamelaars besloten hun nomadische leven op te geven en zij zich permanent gingen vestigen om boer te worden. In de geschiedenis van de mensheid een zeer ingrijpende gebeurtenis met verregaande consequenties (dat zo mooi wordt beschreven in Rutger Bregmans 'De meeste mensen deugen', maar dat terzijde).

10. Het 'tweeslachtige' wezen Hermaphroditos, marmer, ca. 100-50 v. Chr. 11. Flesje met de dubbele kop van Janus, glas, Romeins, ca. 300 na Chr. 12. Fortuna, marmer, Italië, ca. 35-50 na Chr. 13. Sluitplaat voor een grafnis, kalksteen, 135-150 na Chr. 14. Oud Romeins glaswerk.

Elke zaal behandelt een bepaald tijdvak en daarbinnen is voor thema’s gekozen. Ik noem macht, dagelijks leven, eten en drinken, vermaak, dood en religie etc. Veel leeswerk, maar dat is onvermijdelijk bij een dergelijke vertoning. En hé! Je hoeft ook niet alles te lezen: gewoon kijken mag ook.

Archeologie is niet per se my cup of tea, maar ik verbaas mij er telkens weer over hoe 'modern' kunstzinnige en/of ambachtelijke uitingen uit de oudheid soms aandoen. Heel gestileerd en ontdaan van alle opsmuk (zie bijvoorbeeld foto 19).

Hoe dan ook: de langlopende expositie 'Van Nijl tot Amstel' biedt voor ieder wat wils.

-X-


Je kunt het Allard Pierson (vanaf dinsdag 15 september) spontaan én op afspraak bezoeken, maar kijk sowieso eerst op de website voor bezoekersinformatie.

15. Mozaïek van een schaap, steen, Syrië, ca. 475 na Chr. 16. Zaaloverzicht. 17. De jacht, terracotta, Melos (Griekenland), ca. 460 v. Chr. 18. Votief, geschenk aan een godheid (vaak een afbeelding van een ziek lichaamsdeel), in dit geval van een phallus, aardewerk, ca. 250 v. Chr. 19. Twee 'idolen' (of vruchtbaarheidsbeeldjes), marmer, Griekenland, 3000-2000 v. Chr. 20. Een knappe, doch ietwat gemankeerde jongeling in de hal van het museum. 

Tekst en (iPhone)foto's: @MiriamvanderMeer | www.agreylady.nl
Een van de bronnen (en lees verder voor verdieping): De Groene.