Kinetische kunst kun je omschrijven als werk waarbij beweging de essentie is. Soms is die actie suggestief, vaker is het échte opschudding: dan draait, wenkt, trilt, kantelt, schuift, wiebelt, flitst en/of pulseert het artistieke werkstuk. Hortend en stotend en dikwijls met geluid, soms zelfs oorverdovend.
In het Gorcums Museum is het een al beweging in een tentoonstelling die de naam 'On the Move' meekreeg. Afgelopen week reisde ik af naar het Zuid-Hollandse vestingstadje en stak mijn licht op al kijkende naar bewegende beelden van tweeëntwintig kunstenaars.
Benieuwd? Kijk en lees dan verder...
Go-rin-chem of Gorcum, wat is het nou? Over de herkomst van de naam van het uit de Middeleeuwen stammende vestingstadje is men het (nog) niet eens, wel hoe je het uit dient te spreken en dat is gewoon Gorcum. Mooi, dan is dát uit de wereld.
Afgelopen week meldde ik mij bij de entree van het imposante neo-classicistische, voormalige stadhuis op de Grote Markt alwaar het Gorcums Museum sinds 1995 is gevestigd. Op die bewuste, snikhete dinsdag zaten de terrassen op het marktplein vol: ik verkoos de koelte in het kunstpaleis en trof er zo'n typisch, ietwat gezapig stadsmuseum. Een 'schatkamer' met kunstwerken en voorwerpen die vertellen wat er zich door de eeuwen heen in die betreffende gemeenschap heeft afgespeeld en in dit geval dus over Gorcum. Het museum toont een greep uit hun - naar eigen zeggen - "illustere verleden, met kunst uit verleden en heden én voorwerpen uit de stadsgeschiedenis."
In het Gorcums Museum zie je sinds 2 juni een mooie selectie bewegende beelden. Van alles wat: zacht ruisende machinerieën, 'psychedelische' sculpturen, nauwelijks met het oog waarneembare actie, licht- of (soms kneiterharde) geluidseffecten, grappige of diepzinnige vondsten, bekijkenswaardige video's.
Tekst en alle (iPhone)foto's @MiriamvanderMeer | www.agreylady.nl, behalve foto 1.
In het Gorcums Museum is het een al beweging in een tentoonstelling die de naam 'On the Move' meekreeg. Afgelopen week reisde ik af naar het Zuid-Hollandse vestingstadje en stak mijn licht op al kijkende naar bewegende beelden van tweeëntwintig kunstenaars.
Benieuwd? Kijk en lees dan verder...
 |
| 1. Cas Beijers, A one minute square in 12 hours, 2019. Foto via Gorcums Museum. 2. Nico Parlevliet, Tuning, 2010. 3. Zoro Feigl, Lunar, 2018. |
Afgelopen week meldde ik mij bij de entree van het imposante neo-classicistische, voormalige stadhuis op de Grote Markt alwaar het Gorcums Museum sinds 1995 is gevestigd. Op die bewuste, snikhete dinsdag zaten de terrassen op het marktplein vol: ik verkoos de koelte in het kunstpaleis en trof er zo'n typisch, ietwat gezapig stadsmuseum. Een 'schatkamer' met kunstwerken en voorwerpen die vertellen wat er zich door de eeuwen heen in die betreffende gemeenschap heeft afgespeeld en in dit geval dus over Gorcum. Het museum toont een greep uit hun - naar eigen zeggen - "illustere verleden, met kunst uit verleden en heden én voorwerpen uit de stadsgeschiedenis."
Want heb jij wel eens gehoord van de Martelaren van Gorcum? Ik - toch Rooms-Katholiek opgevoed - niet. Blijkbaar waren er tijdens de Reformatie in de 16e eeuw negentien plaatselijke geestelijken die niet van plan waren hun hoofd te buigen voor de (in hun ogen) wilde horden, zijnde de Protestantse watergeuzen. Het liep slecht met ze af: ze werden allemaal gevangen genomen, gefolterd, in juli 1572 bij Den Briel opgehangen en vervolgens werden hun lichamen ook nog eens verminkt. Dat waren nog eens bloederige tijden.
Voor hun getoonde standvastigheid werden ze wel postuum beloond: in de negentiende eeuw werden zij door de toenmalige Paus heilig verklaard. In het Gorcums Museum zie je een kleine expositie over de lotgevallen van deze onwankelbare stadsgenoten.
on the move
Goed. Ik ben hier voor 'On the Move'. En ik zeg het maar alvast: het is een kleine, maar fijne tentoonstelling. Zeker de moeite waard voor hen die wel van wat actie en dynamiek in de kunsten houden. En het is allemaal hedendaags: de twee oudste 'geknutselde' sculpturen dateren van 1977 en zijn van de hand van Gerrit van Bakel (1943-1984). Met uitzondering van de Duitser Günter Haese (1924-2016) zijn alle deelnemers Nederlandse kunstenaars. Of zijn het wetenschappers? Uitvinders?
We beginnen met 'een stukje' theorie. Kunst wordt kinetisch genoemd als er beweging in het kunstwerk óf in het hoofd van de toeschouwer wordt gebracht. In eerste instantie maakten de pioniers van deze kunstvorm namelijk objecten die helemaal niet bewogen, maar waar de positie van de kijker er voor zorgt dat het beeld voortdurend verandert. De toeschouwer krijgt daarbij de illusie van beweging en die stroming heeft later de naam optical art, dus op-art gekregen. Goede voorbeelden daarvan zijn de kunstwerken van Victor Vasarely en Bridget Riley
 |
| 4. Henk Stallinga, Fanscreen, 2016-2018. 5. Martens & Visser, ECHO mirrors, 2019. 6. Gerrit van Bakel, Dag- en nachtmachine, 1977. 7. Nico Parlevliet, Swinging Scallops, 2015. |
optisch bedrog met bedoelde bijwerkingen
Hoewel kunstenaars door de eeuwen heen het effect van beweging wilden verbeelden, is het Marcel Duchamp die in 1913 het eerste, écht mobiele werk creëerde. Hij maakte 'Roue de Bicyclette': een fietswiel met de as en voorvork gemonteerd op een houten kruk. Draaibaar en daarmee was de kinetische kunst geboren.
De beweging wordt altijd in gang gezet door natuurkracht, zoals lucht/wind of water, door mechaniek, bijvoorbeeld een motortje, magneten óf middels het edele handwerk. Voetenwerk. Mensenwerk. Tegenwoordig kan de overbrenging ook in gang gezet worden door digitale techniek, dus computergestuurd. Ook kennen we sound art waarbij sprake is van klankopwekking. Tenslotte kan ook video art gerekend worden tot de kinetische kunst.
De beweging wordt altijd in gang gezet door natuurkracht, zoals lucht/wind of water, door mechaniek, bijvoorbeeld een motortje, magneten óf middels het edele handwerk. Voetenwerk. Mensenwerk. Tegenwoordig kan de overbrenging ook in gang gezet worden door digitale techniek, dus computergestuurd. Ook kennen we sound art waarbij sprake is van klankopwekking. Tenslotte kan ook video art gerekend worden tot de kinetische kunst.
Na Duchamp kwam Alexander Calder die rond 1930 zijn, door luchtcirculatie bewegende werken 'mobiles' noemde. "Een mobile is een vrijhangend, uitgebalanceerd, ogenschijnlijk niet aan de wetten van de zwaartekracht onderworpen object, waarbij wind, zelfs al een lichte luchtstroom, een beweging veroorzaakt", aldus de online encyclopedie. En iedereen kent ze.
bouwmarkt- en schroothoop kunst
Grote bekendheid kreeg Jean Tinguely en voor mijn persoon de eerste kennismaking met het fenomeen kinetische kunst. En wat voor een! Mijn enthousiasme werd gewekt in de expositie 'Machinespektakel' in het najaar van 2016 in het Stedelijk Museum Amsterdam en sindsdien ben ik om. (Uiteraard maakte ik over mijn belevenis een blogpost).
 |
| 8. Job Koelewijn, (still uit) Sur Place, 2003. 9. Piet Goede, Zonder titel, ongedateerd. 10. Marco van Trigt, Black Wave, 2020. 11. Henk Stallinga, Dark Hearted, 2017. |
bewegingsleer
Soms dus heel subtiel, zoals het apparaat 'Dag- en nachtmachine' (1977) van de al eerder genoemde Gerrit van Bakel (foto 6). De energie die zijn machine in beweging zet ontstaat door uitzetting en inkrimping door het verschil in temperatuur tussen dag en nacht en daardoor is de verandering slechts enkele millimeters.
Nee, dan het grove geweld en de brute kracht van Merel Holleboom die - letterlijk en figuurlijk - met haar vuist op tafel slaat. Het mechanisme van 'Het moment van Genoeg' (2012) is expres uitgezet - je kunt de werking zien op een video - want de vaart waarmee de knuist op tafel belandt zou tot ongelukken kunnen leiden. Daarnaast oorverdovend en daardoor heel symbolisch (foto 12).
Fijn (goed) dat er ook een aantal kunstwerken van vrouwen te zien zijn.
Daarentegen is de kunst van Bart Jansen controversieel. Tenminste? Not to my taste, maar dat moet iedereen natuurlijk voor zichzelf weten. Jansen is bekend geworden omdat hij van zijn overleden kat (genaamd Orville) een drone bouwde. Samen met technicus Arjen Beltman heeft hij inmiddels een geprepareerde (dus opgezette) struisvogel, ratten en een haai omgevormd tot vliegende objecten (zie foto's 13 en 14). Tja...?
Op een andere manier fascinerend is de video 'Sur Place' (2003) van Job Koelewijn (8). "We zien een wielrenner die stilstaand op zijn fiets (het is meer 'balancerend') tijd en beweging lijkt te bevriezen", aldus de zaaltekst.
Tot zover de kunst met een eigen wil in 'On the Move'.
Goed om te weten is dat je in sommige gevallen het mechanisme zelf mag bedienen (neem dan wel een handschoentje mee bij de balie).
-X-
De tentoonstelling in het Gorcums Museum is te zien t/m 22 november. Kijk voor je op pad gaat eerst even op de website voor bezoekersinformatie. Zo hoef je in dit museum geen tijdslot te reserveren (dus spontaan binnenlopen kan), maar hebben ze wel beperkte openingstijden (momenteel van 13.00 tot 17.00 uur).
Nee, dan het grove geweld en de brute kracht van Merel Holleboom die - letterlijk en figuurlijk - met haar vuist op tafel slaat. Het mechanisme van 'Het moment van Genoeg' (2012) is expres uitgezet - je kunt de werking zien op een video - want de vaart waarmee de knuist op tafel belandt zou tot ongelukken kunnen leiden. Daarnaast oorverdovend en daardoor heel symbolisch (foto 12).
Fijn (goed) dat er ook een aantal kunstwerken van vrouwen te zien zijn.
is het kunst of techniek?
Grappig en goed gevonden is 'A one minute square in 12 hours' (2019). De vier klokken zijn zo afgesteld dat er slechts twee keer per etmaal een door de wijzers gevormd perfect vierkant verschijnt en slechts één minuut durend, want dan tikken de klokken weer door. Volgens kunstenaar Cas Beijers "een minuut van perfectie" (en zie 1e foto).Daarentegen is de kunst van Bart Jansen controversieel. Tenminste? Not to my taste, maar dat moet iedereen natuurlijk voor zichzelf weten. Jansen is bekend geworden omdat hij van zijn overleden kat (genaamd Orville) een drone bouwde. Samen met technicus Arjen Beltman heeft hij inmiddels een geprepareerde (dus opgezette) struisvogel, ratten en een haai omgevormd tot vliegende objecten (zie foto's 13 en 14). Tja...?
Op een andere manier fascinerend is de video 'Sur Place' (2003) van Job Koelewijn (8). "We zien een wielrenner die stilstaand op zijn fiets (het is meer 'balancerend') tijd en beweging lijkt te bevriezen", aldus de zaaltekst.
 |
| 12. Merel Holleboom, Het moment van Genoeg, 2018. 13. Bart Jansen: Still uit de video over 'De Orvillecopter' en 14. Bart Jansen, Proctorcopter (een 'vliegende' rat). 15. Peter Bergenhenegouwen, Schuivend perspectief, 2011. |
Goed om te weten is dat je in sommige gevallen het mechanisme zelf mag bedienen (neem dan wel een handschoentje mee bij de balie).
-X-
De tentoonstelling in het Gorcums Museum is te zien t/m 22 november. Kijk voor je op pad gaat eerst even op de website voor bezoekersinformatie. Zo hoef je in dit museum geen tijdslot te reserveren (dus spontaan binnenlopen kan), maar hebben ze wel beperkte openingstijden (momenteel van 13.00 tot 17.00 uur).
 |
| 16. Nico Parlevliet, Drie Gratiën op zonne-energie, 2020. 17. In de entree van het museum: Merel Holleboom, Low Level Jet, 2012. |
