Jan Beutener in Museum MORE in Gorssel: 'After All'

'After All' heet de tentoonstelling met het werk van Jan Beutener in Museum MORE. Heel letterlijk betekent dat 'tenslotte', maar je kunt het ook vertalen als 'uiteindelijk' of 'per slot van rekening'. Het heeft dus iets van een afsluiting en dat maakt melancholiek. En dat terwijl zijn schilderwerken best wel (...) vrolijk stemmen, zo bleek tijdens mijn bezoek aan het Gelderse privé-museum. De intrigerende, soms geestige en ietwat absurdistische canvassen nemen een loopje met het realisme, want door hun eenvoud en stilering hebben ze ook iets abstracts.

Ik ben benieuwd wat jij ervan vindt? Loop je met me mee?

1. Heer van achteren gezien |1972. 2. Zaaloverzicht. 3. In between | 1986.

Verleden week reisde ik af naar het 'Laren van het Oosten'* en dat heeft nogal wat voeten in de aarde. Als je vanuit de Randstad (in mijn geval Amsterdam) en door autonood-gedwongen met het openbaar vervoer moet reizen, dan kun je er twee en een half uur voor uittrekken voordat je je eindbestemming bereikt, te weten Gorssel, Gelderland (uit en thuis en dan nog eens visa versa). Oké, mede veroorzaakt door de vakantie-dienstregeling, dat dan wel. Maar toch. Je moet er wat voor over hebben, zullen we maar zeggen.
* Bijna één op de 25 inwoners van de gemeente Lochem, waartoe ook Gorssel behoort, is volgens het CBS miljonair.

Maar gelukkig bleek ook deze keer de tijdsinvestering zeker de moeite waard: in het mooie museum in het Achterhoekse komt de liefhebber altijd aan zijn of haar kunstzinnige trekken. En als je wat meer wilt weten over de ontstaansgeschiedenis van dit ietwat uit zijn krachten gegroeide kunsthuis, dan verwijs ik je maar al te graag naar mijn blogpost van verleden jaar, waarin ik het een en ander uit de doeken doe.

in je eigen tijd staan

Oké, off we go. Museum MORE is gespecialiseerd in modern-realistische (mo-re) kunst en die figuratieve stijl was niet altijd even en vogue. Als kunstrichting kreeg het gedurende de avant-gardistische 20e eeuw maar weinig waardering van de gevestigde kunstwereld. Het werd te ambachtelijk en oubollig bevonden. Toch is deze schilderstijl nooit helemaal weg geweest. Er waren altijd kunstenaars die trouw bleven aan de 'objectieve' en materiële werkelijkheid.

Het Gelderse museum heeft zo'n 200 werken van toonaangevende Nederlandse realisten van de afgelopen 100 jaar, zo lees ik in de glossy brochure. Van Carel Willink tot Pyke Koch en van Jan Mankes (over hem later meer) tot Charley Toorop.

"Ze werden weleens 'de beschaafde heren van de goede smaak' genoemd. Een beetje dubbelop, met opzet. Maar zoals het hoort bij heren (en ook dames) van stand, doorstaat hun realistische kunst moeiteloos de tand des tijds. (...) Niet gehinderd door modegrillen bouwen ze vaak voort op een traditie van Hollandse Meesters, Vlaamse primitieven of Italiaanse renaissance-kunst" (nog steeds volgens het informatieboekje).

4. Aardappels | 1969. 5. Bed | 1978. 6. Zaaloverzicht. 7. Vier doeken uit de serie 'His' | 2013 en 2014. 8. Le Sud | 1994.

Zo ook de in Amsterdam woonachtige Jan Beutener (NL, 1932) die de kunst verstaat om met veel gevoel voor detail en ongebruikelijke uitsneden, de toeschouwer te boeien. Verdeeld over drie zalen toont Museum MORE zeventig door hem gepenseelde schilderwerken.

Zijn doeken spelen zich af op het snijvlak van realisme en abstractie: hij vergroot en stileert gewone, aardse motieven zoals een aardappel, een deur, muur of schutting, een hand, tot bijna abstracte composities en in die zin is deze vertoning ook een mooi vervolg op mijn blog van vorige week (over 'Realisme Nu' in Stedelijk Museum Schiedam). Daarin komt (ook) de vraag aan de orde in hoeverre een figuratieve voorstelling ook abstract kan zijn (weet je nog?). Door het zien van de onderhavige expositie 'After All' denk ik het beter te snappen. Denk je even met me mee?

tegen de vanzelfsprekendheid

In de catalogus staat een interview met de kunstenaar afgenomen door gastconservator Moniek Peters en daarin vertelt Beutener over de totstandkoming van zijn bekendste schilderij, namelijk 'Aardappels' uit 1969 (collectie Stedelijk Museum Amsterdam en zie foto 4). "Ik wist helemaal niet waar ik aan begon. Ik had een maat van een doek gekozen die ik mooi vond en ik trok er een ovaal in. Er was eerst dus nog helemaal geen aardappel. Toen kwam er een streep onder, wat later een vlak is geworden en de ovaal werd een aardappel. (...) Zelfs het mes daarboven is er later in gekomen en dat heeft consequenties gehad voor de onderkant. Omdat ik die schuine streep erin wilde, naast die horizontale, kwam er een tweede mes. (...)"

ik zoek niet, ik vind

Tot zover Beutener aan het woord. De schilder had tijdens het maakproces dus helemaal geen plan of idee; er was geen voorbedachte rade. Heel spontaan creëerde hij de compositie en dat pakte uit als iets met aardappelen. De beelden vallen hem toe, zegt de kunstenaar, daar hoeft hij niets voor te doen.

9. Muur | 1973. 10. Zaaloverzicht. 11. On the Wall | 2016. 12. Windscherm | 1976. 13. Zaaloverzicht.

Beutener werkt zijn onder­werp in een vlakke, abstracte vorm uit en dan vaak met een absurdistische en/of humorvolle ondertoon. Soms met melancholie en heim­wee. Zijn onderwerpkeuze is altijd verrassend. De afbeeldingen suggereren soms dingen die gaan gebeuren of al gebeurd zijn. In ieder geval, kúnnen gebeuren. In close-up.

Hij versmalt zijn kader - de beelduitsnede is krap en het laat zoveel informatie weg, dat je bij de eerste oogopslag alleen vormen en kleuren ziet. Er blijft veel te raden over. "Pas nadat je wat langer hebt gekeken, identificeer je de voorstelling (aldus Feico Hoekstra* in de catalogus). Je beseft daardoor, of ervaart in ieder geval, dat het schilderij, voordat het een beeld wordt, een abstracte compositie is."

Et voila! Daarmee is het punt gemaakt: een figuratief doek kan ook heel goed non-figuratief zijn. (And I rest my case...).
* freelance tentoonstellingsmaker en publicist.

Neder-Pop Art

Pop Arty, zo zou je het werk van Jan Beutener ook kunnen noemen. De kunstenaar penseelde zijn doek met 'Aardappels' in de jaren zestig en hij ging daarmee in tegen de toen geldende trend, namelijk dat van het (geometrisch) abstracte. De kunstenaar in het eerdergenoemde vraaggesprek: "ik maakte een Nederlandse variant van Pop Art. (...) Het dagelijks leven. Benen op de grond. Weg van het heilige der heiligen van de abstracte kunst."
Dat wat de kunstenaar schildert zijn non-onderwerpen, net als Warhol met zijn beroemde soepblikken. "Het is wat het is. Niks meer en niks minder."

De expositie 'After All' is te zien tot en met 20 september (let op: altijd eerst je ticket online reserveren), maar het is niet het enige wat je te zien krijgt bij een bezoek aan Museum MORE....

Jan Mankes

'De Werkelijkheid Niet', zo heet de expositie met het dromerige, 'glazige' werk van Jan Mankes (1889-1920). Omdat het dit jaar een eeuw geleden is dat de kunstschilder overleed, toont Museum MORE alle Mankes-schilderijen uit de eigen collectie, aangevuld met enkele bruiklenen. "U kunt dan zo’n 35 topstukken bewonderen van “Hollands meest verstilde schilder”. Kleine werkjes. Fijne werkjes. De kunst van deze zo jong gestorven artiest (was het de Spaanse griep of toch tuberculose?) verdient een eigen blogpost, dus wordt vervolgd.

Blijf vooral afgestemd op 'een grijze dame met praatjes' en dat kan op verschillende manieren, namelijk via Facebook; Instagram en email (zie rechterkolom).

-X-

En voor nu: fijne dag...

14. Schutting | 1974. 15. (Links) Over de rand | 2002 en (rechts) Rijp | 2005.

Tekst en alle (iPhone)foto's: @MiriamvanderMeer | www.agreylady.nl.