Jan Cremer in Museum JAN: woeste kladdoeken van een veelbesproken kunstenaar

Een aandachtstrekker in de breedste zin des woords, dat is schrijver/schilder Jan Cremer. Altijd al geweest. In 1964 ondeugd van de Nederlandse literatuur met de publicatie van zijn debuutroman 'Ik Jan Cremer'. Met het opschrift "de onverbiddelijke bestseller" promootte de nieuwbakken schrijver zichzelf schaamteloos. Hij kreeg gelijk (met wereldwijd zo'n 12 miljoen verkochte exemplaren).
De biografisch schelmenroman boordevol seks, drugs & rock 'n roll met een flinke dosis geweld en grove schuttingtaal, schokte het Hollandse 'kleinburgerlijke klootjesvolk' van de jaren 60. Zij spraken "schande!"
Inmiddels 80 jaar en still going strong.

Het Amstelveense Museum Jan (v/h Museum Jan van der Togt) heropent op 1 juni haar deuren met een nieuwe tentoonstelling. Met een vertraging van tien weken is het imposante schilderwerk van Jan Cremer onder de noemer 'Noordwaarts 2010-2020' te zien. Ik mocht alvast een kijkje nemen en maakte navolgende blogpost. Kijk en lees je mee?

Jan Cremer: 1. 'Cape Cod Seashore', 2014. 2. De anderhalve-meter-routing door Museum JAN. 3. Zaaloverzicht.

Misschien vraag je je af: "Museum JAN, ken ik dat?" Sinds dit jaar heet voormalig Museum Jan van der Togt, kortweg Museum JAN. Twee vliegen in één klap. 'JAN' naar fabrikant, verzamelaar en tevens oprichter Jan van der Togt (1)  en 'JAN' naar Jan Verschoor (2), zelf kunstenaar, adviseur van het eerste uur én directeur tot halverwege 2018. "Jan & Jan, zij stonden aan de wieg van dit museum!", aldus huidig directeur Marieke Uildriks.

Met de naamsverandering (of afkorting) hoopt het kunsthuis op meer bekendheid en dientengevolge ook op meer bezoekers. We helpen het ze hopen. Aan mij zal het niet liggen, want ik rapporteer regelmatig vanuit het, in de oude Amstelveense dorpskern gelegen museum. Zoals ook nu.

JAN & JAN

De groots opgezette, feestelijke vernissage op 12 maart jl. werd op het allerlaatste moment afgeblazen, nog met de hoop en verwachting dat het museum de volgende dag wel "gewoon" voor het publiek zou kunnen openen. Dan zouden 'Noordwaarts 2010-2020' van Jan Cremer en ook 'Pop Art in Print' met werk van Roy Lichtenstein hun première beleven, maar helaas. De covid19-situatie veroorzaakte een vrijwel totale lock down: de deuren moesten stante pede dicht.

Maar nu: in Museum JAN kunnen geïnteresseerden - met een 'anderhalve-meter-regime' - de vertoning alsnog komen bekijken. Wel uitstel, geen afstel én verlengd. En maar goed ook, want de imposante schilderijen van Jan Cremer (alweer een Jan) zijn zeer bezienswaardig.
Vertel...

kunstgangster

Ruwe bolster, blanke pit Jan Cremer (Enschede, 1940). Ook wel 'ondisciplinaire geest', want hij leek overal schijt aan te hebben. Dus vooral ook bekend door zijn provocerend gedrag. Hij kreeg in zijn leven allerlei minder vleiende bijnamen: kunstgangster, -nozem en -vijand, cultuurbarbarist, woest beest, kladschilder. Het zal je maar gezegd worden, maar hijzelf lag er niet wakker van. Integendeel: juist geuzennamen.

Jan Cremer 4. 'Black Sea', 2009. 5. Schaal. 6. 'Wellfleet Cpe Cod', 2014. 7. Detail.

Hij had (heeft?) een "meer dan alledaagse hekel aan anonimiteit" las ik in zijn biografie. Dus lawaaipapegaai van professie. Nooit vies geweest van schaamteloze zelfpromotie. Er komt een beeld naar voren van een rusteloze, rebelse vrije geest - zwerver van nature - die met de nodige bluf heel ver wist te komen.

"ik sodemieter verf op een doek, ik druip, spat, sla, schop..." 

Zijn levensverhaal leest als een avonturenroman met allerhande pikante details. Voordat hij als beeldend kunstenaar en schrijver beroemd werd (en niet alleen in Nederland), had Cremer een keur aan baantjes, onder meer als "reclameschilder, fabrieksarbeider, beroepsmilitair, kermisklant, boerenknecht, nachtportier, figurant en matroos op de wilde vaart."
Dol op vrouwen (hij had altijd affaires, zoals bijvoorbeeld met 'seksbom' Jayne Mansfield) en hij liet zich maar al te graag varen "op de deining die hij zelf had veroorzaakt". Dat bruisende leven van een Twentse volksjongen resulteerde in meerdere romans.
Cremers reislustige vrijheidsdrang voerde hem van geboorteplaats Enschede naar Amsterdam, Parijs, Ibiza (hij woonde er 22 jaar), New York (12 jaar), Cape Cod, zijn 'moederland' Hongarije, Umbrië (daar heeft hij nog steeds een atelier) en tal van onherbergzame plekken in de wereld: Mongolië, Siberië, Groenland. Thuis was overal en nergens.

schilderen is vechten met verf

"I paint, I write, I paint": het schrijven en schilderen bleef hij altijd afwisselen, lees ik in de catalogus. Als schilder bekend geworden met - zoals hij het zelf noemde - 'peinture barbarisme' en dan vaak met een landschappelijk thema. Expressieve doeken (ook op papier), grof geschilderd met dikke lagen zelfgemaakte olieverf, vermengd met jute, zand en andere materialen.
Vrij vroeg in zijn schilderscarrière maakte Cremer felgekleurde tulpenvelden en sommige mensen kennen hem van die nogal clichématige, commerciële en makkelijk te behappen canvassen. In een artikel in de catalogus zegt Ralph Keunig (directeur Museum de Fundatie, Zwolle) het met die kwalificaties niet eens te zijn. Hij noemt het eerder "een meesterzet". "Natuurlijk was het provocatief, maar Cremer bracht er de warmte mee in de Pop Art. Zijn tulpen lijken niet toevallig sterk op harten."

Jan Cremer: 8. en 9. Zaaloverzicht. 10. 'Noordzee', 2012. 11. Foto-serie 'Groenland, Qaanaaq (Thule)', 1971. 

En de laatste tien, twintig jaar zijn het woeste baren. Zeegezichten. In de vertoning 'Noordwaarts 2010-2020' zie je een ruime selectie van recent werk met als thema woelige zeeën en oceanen met vaak donkere luchten die zonder scheidslijn - zonder horizon - in elkaar overlopen. Water en lucht, onbedwingbare elementen. Golven en schuimkoppen, rotspartijen en stranden, zo wild geschilderd dat het haast abstract lijkt. Het zijn heerlijk, spontaan ogende klets, klots, kladderwerken. Druipdoeken van groot formaat. Zoom maar eens in en zie de craquelé, de scheuren, de kraters. Door de grove structuur net maanlandschappen.

In de catalogus een citaat van Jan Cremer: "ik heb altijd naar de zee verlangd. Als kind al. Ik heb gevaren en wilde weten wat er achter de horizon zat. Ik hou het meeste van storm." En dat verbaast mij dan weer niks, met zo'n onstuimig, turbulent leven. Zie de schilderijen als overwinningen op zijn demonen.

klets, klots, kladderwerken

And now, for something completely different...! Want wat heeft de HollanderJan Cremer uitstaande met de Amerikaan Roy Lichtenstein? Niets nada niente. Of het moet zijn dat beiden ongeveer tegelijkertijd - het waren the sixties - in New York aan de weg timmerden én dat de PopArtiest Lichtenstein momenteel óók te zien is in Museum JAN.
Een heel andere tak van sport, die felgekleurde, strip-achtige prints met tekstballonnen in rasterpunten. Roy Lichtenstein (1923-1997) maakte veel zeefdrukken geïnspireerd op andere schilders en gaf daarin commentaar op de kunstgeschiedenis. Overigens zonder die al te serieus te nemen.
Uit de omvangrijke PopArt-collectie van media-ondernemer (en voormalig DJ-coryfee) Lex Harding zie je in Museum JAN (ook) en met de titel 'Pop Art in Print', grafiek uit bijna de gehele carrière van Lichtenstein, van de jaren zestig tot zijn 'Reflection Series' uit de jaren negentig.

Roy Lichtenstein: 1. 'Crying Girl', 1963. 2. Zaaloverzicht. 3. 'Reflections on The Scream', 1990. 4. 'Reflections on Crash', 1990. (allen collectie Lex Harding). 

#backinbusiness 
Wat ben ik blij dat de musea hun deuren weer hebben geopend! Noodgedwongen met meer (tussen)ruimte, maar daarmee ook de mogelijkheid om de lessen van slow art te praktiseren. Tuurkunst op je dooie gemak. En dat kan dus ook in Museum JAN.
Voor alle kunsthuizen geldt dat je vóóraf je komst moet melden (en hoe, dat kan nogal verschillen. Lees daarom eerst de desbetreffende website).

Dus geen spontaan bezoek, maar daar is niets mis mee. Kun je je extra welkom wanen....

-X-

Fijne dag!

Voor de menselijk maat bij 'Cape Cod', 2012: uw razende reporter ter plekke, foto: Sabine Heideveld.

Tekst en alle (iPhone)foto's: @MiriamvanderMeer | www.agreylady.nl

Bronnen: recensie van Ik Jan Cremer; de catalogus, Wikipedia.