Rembrandt-Velázquez in het Rijksmuseum: 'Nederlandse & Spaanse Meesters'

Gelukkig zijn de verhoudingen tegenwoordig opperbest. 'Onze' Willem-Alexander zal, vergezeld door zijn Spaanse collega-koning Felipe, donderdag 10 oktober de tentoonstelling openen, maar zo'n vierhonderd jaar geleden was er van vriendschappelijkheid geenszins sprake. Sterker nog, in de eerste helft van de zeventiende eeuw hakten de Spanjaarden de Nederlanders maar al te graag in de pan en vice versa (denk Tachtigjarige Oorlog). Desondanks maakten beide landen een enorme bloei van de handel en nijverheid, wetenschap en kunsten door. In de Nederlanden noemen we die periode de 'Gouden Eeuw' en ook Spanje kende toen een glorietijd (de 'Siglo de Oro'). "De artistieke prestaties bereikten hun climax met de opkomst van twee van de grootste schilders aller tijden: Rembrandt en Velázquez.

Hieronder volgt een routebeschrijving door de expositie 'Rembrandt-Veláquez. Nederlandse & Spaanse meesters' in het Rijksmuseum in Amsterdam. Loop je mee?

1. Francisco de Zurbarán, 'Het Lam Gods', 1635–1640. Madrid, Museo Nacional del Prado. 2. Pieter Jansz Saenredam, 'Interieur van de Sint-Odulphuskerk in Assendelft', 1649. 3. De verantwoordelijken voor de tentoonstelling en beide zelfportretten: (links) Velázques (ca. 1640) en Rembrandt (1654).

Gemakshalve begin ik met een citaat uit het persbericht (waarom moeilijk doen...?). "Het Rijksmuseum presenteert ruim 60 schilderijen van dé grote meesters uit de 17de eeuw uit Nederland en Spanje in de tentoonstelling 'Rembrandt-Velázquez. Nederlandse & Spaanse Meesters'. Het is voor het eerst dat zoveel Nederlandse en Spaanse meesterwerken van Velázquez, Rembrandt, Murillo, Vermeer, Zurbarán, Hals en Ribera samen in Nederland te zien zijn. In de tentoonstelling worden de Spaanse en Nederlandse meesterwerken in paren getoond. Dit leidt tot verrassende dialogen over werkelijkheid en eeuwigheid, religie en schoonheid."

Zo. Heel beknopt in een alinea dát waar het om draait in deze boeiende vertoning. En nu neem ik het weer over...

200 jaar Prado en het Rembrandtjaar

Het beroemde Madrileense Prado (Museo Nacional del Prado) viert dit jaar haar tweehonderdste jaarfeest en ook wij hier in Nederland vieren een heuglijk feit (?), namelijk dat het 350 jaar geleden is dat Rembrandt van Rijn overleed (of hoe een sterfjaar een feestjaar werd).
Deze twee gedenkwaardige gebeurtenissen waren voor het Prado en het Rijksmuseum aanleiding om een tentoonstelling te programmeren waarin nogal wat kunstzinnige attracties over en weer zouden gaan. Blijkbaar is dat bijzonder en dan vooral voor wat betreft het grote aantal werken dat uitgewisseld werd. Taco Dibbits noemt het (in het voorwoord van de catalogus) "een grote geste van wederzijds vertrouwen en vriendschap". Je zou kunnen zeggen dat hier sprake is van een kunstzinnige amourette (maar dit tussen haakjes).
In Madrid was (t/m 29/9) de expositie "Velázquez, Rembrandt, Vermeer: Parallel Visions' te zien - overigens met een andere vorm en samenstelling dan de tentoonstelling in Amsterdam - waarvoor het Rijksmuseum een groot aantal topstukken verscheepte naar Madrid. Op haar beurt gaf het Prado veertien doeken - waaronder zes canvassen van Velázquez - in bruikleen aan haar Nederlandse evenknie.

1. (l) Zurbarán, 'Het visioen van Petrus nolasco', 1629 en (r) Nicolaes van Galen, 'Het Oordeel van Graaf Willem de Goede', 1657. 2. (l) Rembrandt, 'Zelfportret als de apostel Paulus', 1661 en (r) Velázques, 'Bufón met boeken', ca. 1640. 3. Rembrandt, 'De Vaandelsdrager', ca. 1636. 4. (l) Murillo, 'Ecce homo', ca. 1660-1670 en (r) Rembrandt, 'Titus in monniksdracht', 1660. 5. (l) Zurbarán, 'De heilige Serapion', 1628 en (r) Jan Asselijn, 'De bedreigde zwaan', ca. 1650.

Om de tentoonstelling in het Rijksmuseum te completeren haalde het museum ook nog een twintigtal schilderachtige uitblinkers bij concullega's (zoals het Frans Hals Museum) en uit particuliere collecties wereldwijd, waaronder uit de VS, Duitsland, Engeland, Spanje en Nederland.

geheide succesnummers uit de 17de eeuw

Loop je in de Philipsvleugel de trap op (alwaar de onderhavige vertoning), dan sta je gelijk oog in oog met een voor Nederland 'nieuwe' Rembrandt, namelijk 'De vaandeldrager' (uit ca. 1636). Je ziet een zelfportret in 50 tinten bruin, met de kunstschilder in het kostuum van (precies...) een vaandeldrager.
En er staat nog net geen bordje 'te koop' bij, maar dat ís het wel. De Franse familie Rothschild (ooit ook eigenaar van Rembrandts Marten & Oopjen) schijnt er vanaf te willen, maar dan moet je wel een slordige 165 miljoen euro op zak hebben. Én een Frans paspoort, want de Franse overheid stelde een exportverbod in (en ook in Nederland is dat actueel na de uitkomsten van het rapport van de kunstcommissie van Alexander Pechtold. Zijn comité deed onderzoek naar de verkoop van de Rubens-tekening door (wijlen) prinses Christina). Hoe dan ook, het gerucht gaat dat Rijksdirecteur Dibbits wel smoel heeft op het mooie, maar nogal monochrome doek.

De vaandeldrager 

Enfin. Dat eerste schilderij is een uitzondering op de regel - want einzelgänger: in de rest van de uitstalling hangen de canvassen in paren en in enkele gevallen zelfs als trio. En dat is niet voor niks. Nee, de samenstellers* wilden aan de hand van die combinaties de "verrassende visuele dialoog" laten zien die deze stelletjes met elkaar aangaan. Want één ding is duidelijk (en hier verwoord door Dibbits): "opmerkelijk genoeg zijn er, ondanks de destijds duidelijke verschillen wat betreft geloof (Spanje katholiek en de Nederlanden protestants) en staatsvorm, ook veel overeenkomsten te ontdekken (...). De meesterwerken laten zien dat beide landen in veel aspecten van de wederzijdse cultuur dicht bij elkaar liggen."
* Gregor J.M. Weber, hoofd beeldende kunst van het Rijksmuseum en Cèlia Querol Torelló, assistent conservator.

1. (l) Zurbarán, 'Beker water met roos', ca. 1630 en (r) Adriaen Coorte, 'Stilleven met asperges', 1697. 2. Vermeer, 'Gezicht op huizen in Delft, bekend als 'Het straatje', ca. 1658. 3. Een trio: zaaloverzicht. 4. (De ietwat vreemde compositie van) Juan van der Hamen y León, 'Stilleven met artisjokken, bloemen en vazen', 1627.

Van de zestig - soms levensgrote, dan weer subtiel en bescheiden schilderijen maakte het museum zesentwintig koppelingen. Sommige paren gaan zonneklaar en overduidelijk het gesprek met elkaar aan. Neem de zelfportretten (#artselfies) van Diego Rodríguez de Silva y Velázquez (1599-1660) en Rembrandt Harmenszoon van Rijn (1606-1669) en 'verantwoordelijken' voor deze tentoonstelling. Ondanks dat ze in dezelfde tijd leefden, wisten ze niet van elkaars bestaan en hebben ze nooit schilderijen van elkaar gezien. Toch vertonen de door hen geschilderde portretten noemenswaardig veel gelijkenissen. Hun artistieke ambitie verschilde nauwelijks. Hetzelfde contrast tussen licht en donker en het gebruik van bijna dezelfde kleuren. "Het opvallendst is echter de overeenkomst in hun schildertoets (...)", aldus Hans den Hartog Jager* in een artikel in de catalogus.
* kunstcriticus, auteur en curator.

Die vanzelfsprekendheid van de combinatie van twee of drie schilderijen geldt voor de meeste mixen. Je ziet meerdere portretschilderingen naast elkaar hangen. Verder bloemen- en boeketten, stillevens en genrestukken, zoals de aandoenlijke 'Asperges' van Adriaen Coorte met op links het charmante 'Beker water met roos' van Zurbarán. Ook Marten & Oopjen troffen het geweldig met hun Spaanse buren: de door Velázquez - en ook ten voeten uit geschilderde Doña Antonia en Don Diego. Zelfs de door Velázquez verbeeldde hofnar (het schilderij 'De 'bufón' El Primo' is een 17e eeuws portret van een dwerg, of beter: klein mens) met Frans Hals' 'De 'mulat' (peeckelhaering) is evident.

hint en klinkt als...

Maar wat te denken van 'Het Lam Gods' (een vastgebonden lammetje): een prachtige schilderij van Zurbarán, naast een kerkinterieur van Saenredam? Of de zo bekende 'Bedreigde Zwaan' van Asselijn in relatie tot Zurbarán's 'De Heilige Serapion'? Hoe kom je erop? Waarom zou je die twee met elkaar in verband brengen?
Hint en 'klinkt als'? Zowel in de zaalteksten, in de audiotour* en in de catalogus lees (hoor) je over het hoe en waarom en wordt er uit de doeken gedaan wát de samenstellers bezielde tot deze soms zo onverwachte, maar altijd verrassende keuzes.
* ingesproken door acteur Jacob Derwig (te huur voor € 5,- of gratis te downloaden via de Rijks-app).

1. Frans Hals, 'De 'mulat' (Peeckelhaering)', ca. 1628. 2. Velázquez, 'De 'bufón' El Primo', 1644. 3. (l) Juan Fernández 'El Labrador', 'Bloemstilleven', 1636 en (r) Johannes Torrentius, 'Emblematisch stilleven met kan, kruik en breidel', 1614. 4. Velázque, 'Dona Antonia de Ipenarrieta y Galdós en haar zoon Luis' en 'Don Diego del Corral y Arellano', beide ca. 1632.

Goed. Om de raadselen rondom sommige selecties te ontrafelen, zit er niets anders op dan om zelf de expositie te gaan bekijken. Een aanrader!
Rembrandt-Velázquez. Nederlandse en Spaanse meesters is te zien tot en met 19 januari 2020.


-X-


Fijne dag!
En wil je meer, meer, meer verslagen van A Grey Lady? Volg mij dan via Bloglovin', E-mail, Facebook of Instagram.... (zie rechter side bar)

Tekst en alle (iPhone)foto's (soms wat korrelig, excuus daarvoor): ©MiriamvanderMeer | www.agreylady.nl