Opslaan als... Hoe verzamel je de stad? in het Amsterdam Museum

'Opslaan als... Hoe verzamel je de stad?' in het Amsterdam Museum is een vertoning met een dubbele bodem. Want de op 18 oktober jl. geopende tentoonstelling gaat over Amsterdam, maar toch ook weer niet. In de expositie krijgt de bezoeker "een inkijk in de gevarieerde collectie van ruim 100.000 objecten die stuk voor stuk een verhaal vertellen over de stad Amsterdam en haar bewoners" lees ik op de website, maar daarnaast stelt het stadsmuseum zichzelf én het publiek vooral ook een aantal vragen. Want hoe doe je dat: een stad verzamelen? Welke verhalen moeten worden verteld? En wie bepaalt dat?

Kijk naar, en lees over een bonte uitdragerij met vreemde snuisterijen, schijnbaar waardeloze rommelmarkt-prullaria en min of meer kostbare en unieke spullen.

1. Campagnebeeld. 2. Vondelingenkleding van Jan van der Stoep (Aart Jacobus van der Tang), 1893 ©AmsterdamMuseum. 3. Inboedel van Chinese immigranten.

De tentoonstelling begint met allerlei attributen die versierd zijn met drie witte (Andreas-)kruizen op een rood schild met een zwarte baan. Precies: het Amsterdamse stadswapen. Vanaf de Middeleeuwen hét symbool van de hoofdstad. Het werd in eerste instantie alleen gebruikt in en op overheidsgebouwen, maar sinds de vorige eeuw raakte het ook in zwang bij iedereen en alles die (of dat) zijn of haar liefde en verbondenheid met de stad wilde uitdragen.
En daarmee is gelijk de toon gezet. Want het wapen roept ook verschillende gevoelens op. "De een denkt aan Ajax, vrijheid of zelfs losbandigheid. Een ander aan drukte, regelzucht of arrogantie. Historisch of eigentijds, gelovig of niet, multiculturele metropool of gescheiden bubbels: Amsterdam heeft vele identiteiten, elk met hun eigen symbolen." In de museumzaal een rood tekstbordje met de vraag: "wat symboliseert jouw Amsterdam?

veel identiteiten met eigen symbolen

Vervolgens leren we iets over de geschiedenis van het pand waarin het Amsterdam Museum is gevestigd. Want wat sinds 1975 een museum is, was daarvoor vierhonderd jaar lang het Burgerweeshuis. In de Kalverstraat woonden tussen 1578 en 1960 wezen en vondelingen en vandaar dat er ook aandacht is voor die geschiedenis.

Heel aandoenlijk is het keurige stapeltje babykleertjes van Jan van der Stoep. Hij werd in januari 1893 op een stoep gevonden en vandaar die naam. Jaren later bleek het jongetje uit pure armoede achtergelaten door een ongehuwde vrouw: ene Mejuffrouw Van der Tang. Het Amsterdam Museum beschikt over heel veel van die aangrijpende kledingpakketjes (vaak met een briefje met plaats en datum). Enkele zijn te zien in 'Opslaan als...', de rest wordt zorgvuldig bewaard in het museumdepot in Amsterdam Noord.

rariteitenkabinet

Half oktober opende de uitstalling die de titel 'Opslaan als' kreeg: een keuze van 700 voorwerpen uit de collectie van ruim 100.000 objecten en dat zijn er zoveel, omdat we nu eenmaal verwachten dat een stadsmuseum alles verzamelt over de geschiedenis, kunst en cultuur van die stad.
Echt alles...?

1. Nicolaas van der Waay, 'Amsterdamse weesmeisjes bij een stadsprofiel van Amsterdam', ca. 1920. 2. Verbodsbord: verboden te tippelen. 3. Het wapen van Amsterdam. 4. Zaaloverzicht, ©AmsterdamMuseum. 5. Nicolaas van der Waay, 'Colonnade van het Burgerweeshuis', ongedateerd. 6. Roland van den Berg, 'Sloop in de Spaarndammerbuurt', 1979.

Een deel van de collectie van het museum (van elk museum) komt uit legaten en schenkingen. Dat zijn altijd voorwerpen en objecten van vermogende personen en die spullen vertellen dus de geschiedenis van de upper class (maar dientengevolge vrijwel niets over het leven van het gepeupel dat in grote(re) getale de stad bevolkte).
In 1890 ontving de stad Amsterdam alle eigendommen van de rijke verzamelaar Sophia Lopez Suasso-de Bruijn (1816-1890). Dus echt álles. Gerard Adriaan Heineken, oprichter van het bekende biermerk, schonk in 1885 zijn complete verzameling historische stadse penningen. En dat zijn slechts twee voorbeelden.
Daarnaast zijn er nog de (langdurige) bruiklenen: het museum heeft bijvoorbeeld sinds halverwege de vorige eeuw een deel van de portrettengalerij en het erfgoed van de rijke familie Backer. Ook bewaart het museum een paar duizend cadeau's die burgemeesters ontvingen tijdens bezoeken van hotemetoten van over de hele wereld (zo schonk de Ethiopische keizer Haile Selassie in 1954 twee ivoren olifantstanden aan de toenmalige burgervader 👎).

een soepzooitje aan voorwerpen

Het museum heeft zo'n 3.000 kostbare schilderijen die een relatie hebben met de gemeente. Daarnaast munten, (borst)beelden en sculpturen, het miljoenste 'Amsterdammertje*', maquettes van (nieuwe) wijken en iconische (zowel gesloopte als nog bestaande) gebouwen. Een compleet keukeninterieur uit de dertiger jaren; tinnen borden en Chinees 'Delfs' blauw;  kostbare serviezen. Stoelen uit alle (stijl-) perioden. Kleding vanaf de Middeleeuwen tot Fong Leng. Schoenen. You name it: je kunt het zo gek niet bedenken.

* de zo vervloekte 'anti-parkeren-op-de-stoep-paaltjes'.

"Elk voorwerp vertelt iets over de stad en het stadsmuseum. Wij bewaren voor de eeuwigheid", aldus conservator collecties Judith van Gent in het museumdepot in Amsterdam Noord. Bij hoge uitzondering mocht het journaille (en ik) tijdens de pers-voorbeschouwing van de tentoonstelling de door architect Wim Quist ontworpen en zwaarbewaakte 'bunker' bezoeken. 

Ik keek mijn ogen uit.

Bij een heleboel voorwerpen is het voor de hand liggend dat ze worden bewaard en dus gekoesterd, want conserveren gaat niet vanzelf. Maar er zijn ook objecten - zowel in de expositie als in het depot - waarvan de argeloze bezoeker verrast zal zijn dat het museum die behoedt en behoudt en bij deze gelegenheid tentoonstelt. Ik noem er een paar.

1. Sierbord uit de collectie Lopez Suasso-de Bruijn. 2. koninginnedagkleedje en verkoopwaar, 2004 ©AmsterdamMuseum. 3. Bouwplaats-schilderijen uit de vorige eeuw. 4. KLM Grachtenhuisjes. 5. Kwartetspel (Zwartepieten) in de vitrine over de Zwartepiet-discussie. 6. Een van de burgemeestersgeschenken. 

Al eerder vertelde ik over die complete keuken uit de jaren '30, maar het museum heeft ook de inboedel van vier Chinese immigranten, diverse haarlokjes van de familie Backer uit het begin van de 19e eeuw, drie Barbiepoppen inclusief de kleertjes die Maria Over rond 1965 voor die poppen haakte en bree.
Het museum kocht in 2004 op de (toen nog) Koninginnedag-vrijmarkt in het Vondelpark alle spullen plus het kleedje en het krukje van de 6-jarige Eva Schoonings (voor € 50,-) en die 'kringloop-prullaria' worden bewaard als ware het kleinoden (zoals alles waar het museum de verantwoordelijkheid voor heeft). In de tentoonstelling is plek ingeruimd voor attributen die refereren aan de 'Zwartepietendiscussie', met kinderboeken, spelletjes en een T-shirt met 'Zwarte piet is racisme'.

schatkamer van de stad

En daarmee is het debat geopend. De vrijmarkt is niet typisch voor Amsterdam, hetzelfde geldt voor het zwartepieten rond Zwarte piet (het werkwoord 'zwartepieten' is - naar aanleiding van een oud gezelschapsspelletje - ook synoniem geworden voor 'het voortdurend elkaar de schuld proberen te geven', dus hoe toepasselijk!).
Waarom zou je ogenschijnlijk niet-boeiende objecten een plekje gunnen in de verzameling en waarom andere juist weer niet? Welke stukken zijn zeldzaamheden - want die wil je dan bewaren (?) of staan symbool voor wat de stad is of wil zijn? Amsterdam (maar dat geldt voor elke gemeente, lijkt mij) wil de stad in al zijn facetten verzamelen.

zo ja, waarom niet

In aanloop naar het 750-jarige bestaan in 2025 gaat het museum een nieuw acquisitiebeleid invoeren. Dat betekent de eigen collectie bevragen op thema's als diversiteit en inclusiviteit en kritisch onderzoeken wat het in bewaring heeft en dan vooral het 'waarom'. Amsterdam heeft een bont verleden: het "wijdvertakte handelsimperium leidde tot macht en welvaart, maar ging ook gepaard met onderdrukking, geweld en uitbuiting. In de stadscollectie zijn vooral sporen van voorspoed en trots te vinden. Welke ontbrekende geschiedenissen verdienen een plek in de collectie?"

 

Impressies vanuit het museumdepot met conservator collecties Judith van Gent.

Het Amsterdam Museum gaat in de expositie "Opslaan als... Hoe verzamel je de stad?' op zoek naar nieuwe verzamelobjecten en dus verhalen, want alle voorwerpen vertellen een verhaal. De vraag is (en blijft) welke spullen illustreren hoe Amsterdammers (of bewoners van welke stad dan ook...) met elkaar omgaan?
Die vraag is universeel.

De expositie is te zien tot en met 1 maart 2020.


-X-


Elke zaterdag- en zondagmiddag is er in het museum een randprogramma, soms ook met themagesprekken (kijk op de site voor meer info).
Je bent van harte welkom om mee te praten...

Doopjurkjes en Fong Leng in het museumdepot.

Tekst en (iPhone)foto's ©MiriamvanderMeer | www.agreylady.nl, tenzij anders vermeld.