Opmerkelijk. Binnen drie weken twee tentoonstellingen over Jean-François Millet, 'boerenschilder' en mede-oprichter van de School van Barbizon. Thema van beide exposities is de grote invloed die deze Franse vernieuwende realist heeft gehad op (latere) vakgenoten. Het Van Gogh Museum in Amsterdam focust vanaf 4 oktober - logisch - op Vincent van Gogh en consorten: in De Mesdag Collectie in Den Haag opende 13 september jongstleden 'Jean-François Millet en de Haagse School' en ook dát is voor de hand liggend, zoals later zal blijken.
Door het beschikbaar komen van verf in tubes, kon Millet gaan doen wat hij het liefste deed: schilderen en plein air, dus in de open lucht en als onderwerp koos hij dan vaak voor het harde boerenleven.
Geef je ogen de kost bij het zaaien, ploegen, weiden en oogsten van Millet én bij zijn navolgers van de Haagse School, die hij zo inspireerde.
Maar eerst wat meer over De Mesdag Collectie. Mijn bezoek aan het charmante museum was een première (ik weet het: shame on me), dus enige uitleg over het hoe en waarom is wel op zijn plaats. Ben jij er al eens geweest?
Door het beschikbaar komen van verf in tubes, kon Millet gaan doen wat hij het liefste deed: schilderen en plein air, dus in de open lucht en als onderwerp koos hij dan vaak voor het harde boerenleven.
Geef je ogen de kost bij het zaaien, ploegen, weiden en oogsten van Millet én bij zijn navolgers van de Haagse School, die hij zo inspireerde.
 |
| 1. Jean-François Millet, 'De Hooibergen', 1867-1868. 2. De Collectie Mesdag, Den Haag. 3. H.W. Mesdag en Sientje Mesdag van Houten, 1906 (foto: Otto Becker en J.Maas). |
Op de Laan van Meerdervoort in Den Haag staat het monumentale (en zelfgebouwde) voormalige woonhuis en atelier van de rijke bankierszoon*, kunstschilder en -verzamelaar Hendrik Willem Mesdag (1831-1915) en zijn - ook schilderende - echtgenote Sientje van Houten. En in datzelfde pand is tegenwoordig De Mesdag Collectie gevestigd.
* de vader van Mesdag begon als stijfselfabrikant en werd later bankier.
De uitgebreide privécollectie van het echtpaar bestond grotendeels uit kunst van schilders uit de School van Barbizon en de Hollandse uitwerking daarvan, zijnde de Haagse School. Een stroming waar Mesdag zelf ook toe behoorde. Nergens buiten Frankrijk vind je zo'n grote verzameling Barbizon- en Haagse School-schilderijen van zo'n hoge kwaliteit.
* de vader van Mesdag begon als stijfselfabrikant en werd later bankier.
kunstpaus
In zijn tijd kon je Mesdag met gerust hart een kunstpaus noemen, want naast een succesvol en actief schilder - vooral aan het afbeelden van zeegezichten heeft hij zijn faam te danken - was hij ook aanjager van het 'Haagse Schilderkunstig Genootschap, Pulchri Studio' én cultureel ondernemer. Het bloed kruipt immers waar het niet gaan kan. Als enthousiast verzamelaar en ras-zakenman was hij uitbater van zijn eigen privé-museum en galerie-aan-huis, waar hij ook (en veelvuldig) zijn eigen schilderijen verkocht.De uitgebreide privécollectie van het echtpaar bestond grotendeels uit kunst van schilders uit de School van Barbizon en de Hollandse uitwerking daarvan, zijnde de Haagse School. Een stroming waar Mesdag zelf ook toe behoorde. Nergens buiten Frankrijk vind je zo'n grote verzameling Barbizon- en Haagse School-schilderijen van zo'n hoge kwaliteit.
En om verwarring te voorkomen: ik heb het hier dus over De Mesdag Collectie, dat sinds 1990 onder het beheer valt van het Van Gogh Museum in Amsterdam. Bij Panorama Mesdag, een paar straten verderop, kun je het (circa) 120 meter brede en 14 meter hoge 'Vergezicht op Scheveningen' bewonderen. Al honderd jaar beheert een familie-vennootschap (de nazaten van de oorspronkelijke aandeelhouders) dit 1.600 vierkante meter geschilderde panorama. Het zijn dus twee verschillende instellingen (maar je kunt wel een combinatieticket kopen).
Over naar Jean-François Millet* (Gruchy, 1814 - Barbizon, 1875), de hoofdpersoon in deze dubbele vertoning. Vanwaar die hernieuwde belangstelling, zul je je misschien afvragen? De reden is simpel: Millet speelde met zijn schilderijen en tekeningen een vernieuwende rol in de overgang van de toen gangbare kunstpraktijk naar een meer avant-gardistische insteek. Hij was baanbrekend en inspireerde zowel de schilders van de Haagse School (te zien in deze expositie), als schilders als Monet, Pissarro, Van Gogh en zelfs Munch, Malevich en Dalí (en díe invalshoek zal te zien zijn in het Van Gogh Museum).
 |
| 1. en 2. Jean-François Millet, 'De toren van Chailly bij Barbizon', 1873 en 'De Zaaier', 1851. 3. Willem Roelofs, 'De regenboog', 1875. 4. Anton Mauve, 'Aardappelrooiers', 1887-1888. 5. Jean-François Millet, 'De wolkaardster', 1856. |
Vandaar.
* Je zegt 'Miljet' - op zijn Normandisch Frans - begreep ik van conservator Renske Suijver).
Want Millet werd geboren als boerenzoon in Normandië en kende dus het rauwe en vaak armoedige plattelandsleven. Na zijn schildersopleiding (opzienbarend dat hij voor een creatief vak mocht/kon kiezen), bekwaamde hij zich in het vastleggen van de ploeterende, noeste arbeid op de velden. Hij deed dat met veel respect en wat vooral opvalt is de waardigheid van die landarbeiders in zijn vertolkingen. Hij werkte het liefst (net als zijn kompanen van de School van Barbizon) en plein air. Heel nieuwerwets, want door de uitvinding van kant-en-klare olieverf in tubes (rond 1840) konden kunstenaars met hun schilderskist en veldezel ook buiten, ter plekke aan de slag.
De paden op, de lanen in: Millet deed dat maar al te graag en dan ook nog eens heel naturalistisch. En dat was not done, want de neo-classistische, ietwat geromantiseerde stijl was in die tijd nog steeds hoogmodisch.
Over 'De Zaaier': "de grove boeren, werkend op het land, ontstemden het kunstminnend publiek. Ze vonden het schilderij lelijk en bovendien vonden zij het ongepast dat een boer zo'n prominente plaats in een schilderij innam" (bron: W). In Millet's werk was de opkomst van het sociale bewustzijn te zien en ook dat stuitte de kunstelite tegen de borst.
Ook in het werk van Matthijs Maris, Anton Mauve* en Willem Roelofs staat het landleven en de bewerkers daarvan centraal, soms al ploegend in de aarde of in intieme huiselijke tafereeltjes. Jozef Israëls wordt zelfs de 'Hollandse Millet' genoemd. De sfeer van de omgeving en het schilderen van het seizoenslicht was voor hen - net als bij Millet - belangrijker dan de nauwkeurige weergave van de werkelijkheid. Het waren directe, ongekunstelde impressies van het plattelandsleven. "Als er buiten een donkere en grauwe lucht te zien was, dan werd het op het doek ook een donkere en grauwe lucht", aldus Wite De Savornin Lohman, manager van De Mesdag Collectie in het AD. "Grijstinten waren favoriet."
* Geinige feitje: de 'schaapskudde-schilderijen' van Mauve waren in zijn tijd al erg in zwang bij verzamelaars en met name bij Amerikanen. De zgn. 'sheep coming'-schilderijen waren duurder - want meer geliefd - dan de 'sheep going-versies', waarbij je de kudde dus 'van achteren' ziet weglopen.
De expositie is - zeg maar - 'stemmig' te noemen en dat is niet voor niks, want er zijn ook veel tekeningen en pastels te zien. "Elke blootstelling aan licht is schadelijk voor een meer dan honderd jaar oude tekening op papier. Mede daarom worden ze verlicht met lampen van maximaal vijftig lux, ofwel het licht van vijftig kaarsen. Na de expositie gaan de tekeningen weer voor langere tijd terug in hun donkere onderkomen" (bron AD).
Er is nóg een reden om een bezoek te brengen aan De Mesdag Collectie en dat is de prachtige vaste opstelling in het mooie negentiende-eeuwse pand met imposante tuin. Het interieur is in sommige zalen authentiek (of lijkt dat te zijn) óf in 'fin de siècle-stijl' met dito wandbekleding, tapijten en keramiek (o.a.van Theo Colenbrander). Daarnaast is er een mooie verzameling Japanse kunst.
* Je zegt 'Miljet' - op zijn Normandisch Frans - begreep ik van conservator Renske Suijver).
in weer en wind
Heel waarschijnlijk ben je de afbeelding al wel eens tegengekomen: een reproductie waarop twee mensen te zien zijn, een man en een vrouw, op een akker met in de verte een klokkentoren. In Frankrijk kom je die beeltenis of dat prentje nogal eens tegen. Het boerenpaar is bezig met de aardappeloogst (getuige de spitvork en kruiwagen), maar leggen het werk neer omdat zij door het klokgelui (drie maal daags) worden opgeroepen om het Angelus, een serie Weesgegroetjes te bidden. En zo heet het door Millet, tussen 1857 en 1859 geschilderde tafereel 'Het Angelus' (en in 'het echt' te zien in het Musée d'Orsay in Parijs). Samen met 'De Zaaier' (1851) en 'Arenleessters' (1857) heel typerend voor Millet.Want Millet werd geboren als boerenzoon in Normandië en kende dus het rauwe en vaak armoedige plattelandsleven. Na zijn schildersopleiding (opzienbarend dat hij voor een creatief vak mocht/kon kiezen), bekwaamde hij zich in het vastleggen van de ploeterende, noeste arbeid op de velden. Hij deed dat met veel respect en wat vooral opvalt is de waardigheid van die landarbeiders in zijn vertolkingen. Hij werkte het liefst (net als zijn kompanen van de School van Barbizon) en plein air. Heel nieuwerwets, want door de uitvinding van kant-en-klare olieverf in tubes (rond 1840) konden kunstenaars met hun schilderskist en veldezel ook buiten, ter plekke aan de slag.
 |
| Jean-François Millet, 'Het Angelus', 1857-1859, (maar let op: dit schilderij hangt niet in de expositie), foto: ©Musée d'Orsay in Parijs. |
 |
| 1. Jozef Israëls, 'Hun dagelijkse brood', 1864. 2. Anton Mauve, 'Heide bij Laren', ca. 1885-1887. 3. Jozef Israëls, 'Madonna in de hut', ca. 1867. 4. Willem Maris, 'De kalfjes', ca. 1863. |
Over 'De Zaaier': "de grove boeren, werkend op het land, ontstemden het kunstminnend publiek. Ze vonden het schilderij lelijk en bovendien vonden zij het ongepast dat een boer zo'n prominente plaats in een schilderij innam" (bron: W). In Millet's werk was de opkomst van het sociale bewustzijn te zien en ook dat stuitte de kunstelite tegen de borst.
au paysage
In de tentoonstelling 'Jean-François Millet en de Haagse School' wordt duidelijk aangetoond dat de Franse realist een grote inspiratiebron is geweest voor de 'Hagenaars'. Ook de schilders van de Haagse School wilden het landschap zo natuurgetrouw mogelijk weergeven en gaven er de voorkeur aan om buiten te schilderen, als het moest in weer en wind.Ook in het werk van Matthijs Maris, Anton Mauve* en Willem Roelofs staat het landleven en de bewerkers daarvan centraal, soms al ploegend in de aarde of in intieme huiselijke tafereeltjes. Jozef Israëls wordt zelfs de 'Hollandse Millet' genoemd. De sfeer van de omgeving en het schilderen van het seizoenslicht was voor hen - net als bij Millet - belangrijker dan de nauwkeurige weergave van de werkelijkheid. Het waren directe, ongekunstelde impressies van het plattelandsleven. "Als er buiten een donkere en grauwe lucht te zien was, dan werd het op het doek ook een donkere en grauwe lucht", aldus Wite De Savornin Lohman, manager van De Mesdag Collectie in het AD. "Grijstinten waren favoriet."
* Geinige feitje: de 'schaapskudde-schilderijen' van Mauve waren in zijn tijd al erg in zwang bij verzamelaars en met name bij Amerikanen. De zgn. 'sheep coming'-schilderijen waren duurder - want meer geliefd - dan de 'sheep going-versies', waarbij je de kudde dus 'van achteren' ziet weglopen.
De expositie is - zeg maar - 'stemmig' te noemen en dat is niet voor niks, want er zijn ook veel tekeningen en pastels te zien. "Elke blootstelling aan licht is schadelijk voor een meer dan honderd jaar oude tekening op papier. Mede daarom worden ze verlicht met lampen van maximaal vijftig lux, ofwel het licht van vijftig kaarsen. Na de expositie gaan de tekeningen weer voor langere tijd terug in hun donkere onderkomen" (bron AD).
 |
| De vaste collectie. 1. Zaaloverzicht. 2. Hendrik Willem Mesdag, 'De nieuwe havenwerken te Enkhuizen', 1885-1886. 3. Zaaloverzicht. 4. Anton Mauve, 'Huiswaarts', ca. 1881. |
Oogstrelend.
-X-
-X-
De expositie 'Jean-François Millet en de Haagse School' loopt tot en met 5 januari 2020. Kijk even op de website voor bezoekersinformatie.
Uiteraard krijg je van mij ook een verslag van de nog te openen tentoonstelling 'Jean-François Millet. Zaaier van de moderne kunst' in het Van Gogh Museum.
Dus blijf aan de lijn...!
Dus blijf aan de lijn...!
 |
| 1. Keramiek van Theo Colenbrander. 2. Zaaloverzicht met op de achtergrond H.W. Mesdag, 'Ondergaande zon met woelige zee', ca. 1895-1900. |
Tekst en (iPhone)foto's: ©MiriamvanderMeer | www.agreylady.nl, tenzij anders vermeld.
