Hieperdepiep hoera! Op 22 maart is het precies 90 jaar geleden dat Yayoi Kusama - de beroemde grande dame van de beeldende kunst en 's werelds best verkopende vrouwelijke kunstenaar werd geboren. Het Japanse levende sculptuur - altijd met oranje pruik en genopte jurk - ook wel bekend staande als de "Polkadot Princess', is vooral ook een hit op de sociale media, want haar kunst blijkt zeer instagrammable en wordt massaal gedeeld (#kusama #dots #polkadot).
Van de week mocht ik vast een kijkje nemen en maakte van dat bezoek het navolgende verslag. Kijk je mee?
 |
| 1. Zaaloverzicht met 'Infinity Nets' (1943/1989) en een deel van 'Narcissus Garden' (1966/2010). 2. Yayoi Kusama, Courtesy Yayoi Kusama Studio Inc., Ota Fine Arts, Tokyo and Victoria Miro, London © Yayoi Kusama, 3. Museum Voorlinden directeur Suzanne Swarts geeft commentaar bij 'Pumpkin', 2009. |
Deze traumatische ervaringen in haar jeugd zouden (ook) de reden zijn voor Kusama's a-seksualiteit.
In 1957 ontvluchtte Kusama de voor haar verstikkende omgeving van het naoorlogse, nog traditionele Japan en verhuisde ze naar New York, toentertijd the place to be voor een jonge, ambitieuze kunstenaar. Een stad waar PopArt en minimalisme de dienst uitmaakten. Precies daar beleefde de Japanse haar hoogtijdagen in de roerige jaren zestig. Ze verkeerde in avant-gardistische kringen met kunstenaars als Andy Warhol, Mark Rothko en Donald Judd.
In The Big Apple wisselden haar obsessies, neuroses en dwangmatige kunstzinnige uitingen elkaar af: het begon met het schilderen van grote doeken met een wirwar van lijnen (de zgn. 'Infinity Nets'), daarna maakte ze penisvormige uitsteeksels van gips die ze 'blobs' noemde en weer later werden het fallussen van zachte materialen (als ware die penissen knuffels) en dat werd de 'soft sculptures' reeks.
Daarop volgde een periode waarin Kusama allerlei voorwerpen beplakte met macaroni (de 'Food Obsession Serie') en vervolgens raakte ze in de ban van stippen, pompoenen en spiegels (wat resulteerde in de 'Mirror Rooms'). Over de schilderijen met de infinity nets vertelde ze ooit in een interview: "mijn netten groeiden van de doeken af, ze begonnen de muren te bedekken, het plafond en uiteindelijk het hele universum."
Kusama deed echt alles om haar werk én zichzelf in the picture te zetten en een buzz te creëren (de selfie-cultuur avant la lettre...). Zij organiseerde en nam deel aan allerlei performances en controversiële (anti-Vietnam-oorlog en pro-vrije seks) hippie-happenings, die soms nakend eindigden en waar Kusama de blote deelnemers naar hartenlust voorzag van rode stippen en noppen (zo ook een in Amsterdam, waarbij zij een poedelnaakte Jan Schoonhoven beschilderde: zie foto).
Een mooie stunt was die tijdens de Biënnale van Venetië van 1966. Kusama stond met 1.500 spiegelende ballen - onuitgenodigd - in de tuin vóór de poort van deze tweejaarlijkse kunstmanifestatie. Als een onofficiële actie bood Kusama de ballen voor $ 2,00 per stuk te koop aan. "Onder het mom van 'Your Narcissism for Sale' gaf de kunstenaar kritiek op de moderne kunst als commercieel product."
Het was een geslaagde publiciteitsstunt met Kusama als het stalende middelpunt in deze spiegelende zee van bollen. De organisatie stuurde haar weg, maar niet nadat ze had bewezen dat haar 'verkooppunt' precies hetzelfde voor ogen had als de ijsjes- en souvenirverkopers voor de ingang van het kunstfestival: namelijk geld verdienen en een graantje meepikken van de massale toestroom.
"Ze weet als geen ander hoe ze managing madness kan inzetten voor de kunst. Ondanks talloze tegenslagen in haar leven heeft Kusama nooit haar drive verloren en krijgt ze inmiddels wereldwijd erkenning." Een van Kusama's 'Infinity Nets' (no. 2) werd in 2008 voor bijna 6 miljoen dollar verkocht.
self-obliteration
Als jonge vrouw begon Kusama hallucinaties te ervaren. Zo gebeurde het dat ze out of the blue het patroon van het tafellaken zag verschijnen; op ramen, stoelen en op zichzelf. Haar idee was dat bloemen en dieren met haar konden praten. "De bloemen waren als een oneindige zee van stippen om haar heen. Die ervaringen blijken van cruciale invloed te zijn geweest op haar ontwikkeling als kunstenaar."
Dit 'opgaan in de omgeving' noemde ze self-obliteration, oftewel 'zelfvernietiging'. De beelden die ze dan zag én ziet (want het 'zien van dingen' is the story of her life), zette haar aan tot het maken van kunst.
Haar kunst wordt dus veroorzaakt door de waanvoorstellingen, maar zijn gelijk ook weer de remedie tégen die hallucinaties. Obsessief brengt ze patronen (bijvoorbeeld die stippen) aan op haar kunstwerken. Dwangmatig schilderen om de angsten te bedwingen, dat is wat Kusama doet.
arbeidstherapeutische kunst
En ondanks het feit dat Kusama al op jonge leeftijd te kennen had gegeven kunstenaar te willen worden, kreeg zij van huis uit geen enkele gelegenheid om haar ontluikende creatieve talent te ontwikkelen. Integendeel zelfs, de kunstenaar in spe ondervond niets anders dan tegenwerking en miskenning, ook in haar volwassen leven.
 |
| 1. 'Accreations IV', 1967. 2. 'Macaroni Handbag', 1965. 3. 'Zonder titel', 1965. 4. 'Dots', 1999. 5. 'Zonder titel', 1965. |
Daarop volgde een periode waarin Kusama allerlei voorwerpen beplakte met macaroni (de 'Food Obsession Serie') en vervolgens raakte ze in de ban van stippen, pompoenen en spiegels (wat resulteerde in de 'Mirror Rooms'). Over de schilderijen met de infinity nets vertelde ze ooit in een interview: "mijn netten groeiden van de doeken af, ze begonnen de muren te bedekken, het plafond en uiteindelijk het hele universum."
van NUL en Zero naar Gutai en Fluxus
In de jaren zestig maakte Kusama naam. Zo creëerde ze in 1963 de solo-tentoonstelling 'Agreggation: One Thousand Boats'. De installatie bestond uit een roeiboot die volledig bedekt was met zachte penisvormen en de ruimte waarin dat sculptuur werd geëxposeerd was behangen met 999 foto’s van het kunstwerk. (Wil je weten hoe dat eruit ziet? Klik dan op de link om dit werk in de collectie van het Stedelijk Museum te bekijken).
"Door de hoeveelheid wordt het absurdistisch, terwijl de inzet van fallusvormen voor Kusama ook een manier was om kritiek te leveren op de machismo in de New Yorkse kunstscène. Als vrouw had ze het moeilijk in een, door witte mannen gedomineerde kunstwereld, waar haar vakbroeders er ook nog eens regelmatig met haar ideeën vandoor gingen en daarmee zelf bekendheid genereerden." Zo zou Claes Oldenburg haar idee voor de soft sculptures hebben 'gestolen' en maakte Andy Warhol - net als Kusama eerder had gedaan - werk met repeterende afbeeldingen. Kunstzinnige ingevingen die beide heren geen windeieren hebben gelegd....
 |
| 1. 'I am dying now, there the death', 2014. 2. 'Box (Cherry)', 1999. 3. 'Blue Stripes', 1965. 4. 'In the Woods', 1983. |
Een mooie stunt was die tijdens de Biënnale van Venetië van 1966. Kusama stond met 1.500 spiegelende ballen - onuitgenodigd - in de tuin vóór de poort van deze tweejaarlijkse kunstmanifestatie. Als een onofficiële actie bood Kusama de ballen voor $ 2,00 per stuk te koop aan. "Onder het mom van 'Your Narcissism for Sale' gaf de kunstenaar kritiek op de moderne kunst als commercieel product."
Het was een geslaagde publiciteitsstunt met Kusama als het stalende middelpunt in deze spiegelende zee van bollen. De organisatie stuurde haar weg, maar niet nadat ze had bewezen dat haar 'verkooppunt' precies hetzelfde voor ogen had als de ijsjes- en souvenirverkopers voor de ingang van het kunstfestival: namelijk geld verdienen en een graantje meepikken van de massale toestroom.
managing madness
In 1970 besloot Kusama terug te keren naar Japan, waar zij zich een paar jaar later vrijwillig heeft laten opnemen in een psychiatrische instelling. Tot op de dag van vandaag werkt ze gestaag door aan haar levenswerk. 's Ochtends wordt zij door een medewerker van de inrichting naar haar honderd meter verderop gelegen atelier gebracht en in de middag gaat het gezelschap weer rechtsomkeer."Ze weet als geen ander hoe ze managing madness kan inzetten voor de kunst. Ondanks talloze tegenslagen in haar leven heeft Kusama nooit haar drive verloren en krijgt ze inmiddels wereldwijd erkenning." Een van Kusama's 'Infinity Nets' (no. 2) werd in 2008 voor bijna 6 miljoen dollar verkocht.
'Ik ga door met maken, tot ik verdwijn in het proces.'
Ik vraag mij af. Zou je de kunst van Kusama - door die oncontroleerbare scheppingsdrang en de bijbehorende obsessies - kunnen scharen onder wat wij 'outsider art' zijn gaan noemen?
 |
| 1. foto van Yayoi Kusama en Jan Schoonhoven, geen copyright kunnen vinden.... 2. 'Infinity Nets (Eksyo)', 2010. 3. Een 'doolhof' van bolle spiegels: 'Invisible Life', 2000-2001. 4. 'Pumpkin', 2009. |
De tentoonstelling in Museum Voorlinden is een mooi, klein eerbetoon aan de Japanse 'hogepriesteres van de polkadot'. In 15 werken krijg je een beeld van wat Kusama bezighoudt (letterlijk en figuurlijk). Topattractie in de vertoning is de 'Infinity Mirror Room: Gleaming Lights of the Souls' uit 2008.
Hou er rekening mee dat er voor deze experience gewerkt wordt met een tijdslot voor een bezoek van (maximaal) 45 seconden voor elke toeschouwer. Er kunnen immers slechts 2 personen tegelijk naar binnen. In de entreehal vind je een Kusama-infopunt waar je je tijdslot kunt afspreken (dit is dus niet van te voren en/of online te boeken). Meer info op www.voorlinden.nl.
De expo is te zien tot 1 september 2019. En wil je meer weten? Op uitzending gemist kun je de Kunstuur-special nog bekijken...
-X-
Zoals gezegd is het een kleine hommage, maar Museum Voorlinden is altijd een goed idee. Over de expositie 'Armando' maakte ik al eerder een verslag (zie hier) en er is ook werk te zien van de Spaanse schilder Pere Llobera (mooi!) én de collectie-tentoonstelling 'Less is More' (en dat zie je hier).
Tekst en alle (iPhone)foto's ©Miriam van der Meer | www.agreylady.nl, tenzij anders vermeld.
De expo is te zien tot 1 september 2019. En wil je meer weten? Op uitzending gemist kun je de Kunstuur-special nog bekijken...
-X-
Zoals gezegd is het een kleine hommage, maar Museum Voorlinden is altijd een goed idee. Over de expositie 'Armando' maakte ik al eerder een verslag (zie hier) en er is ook werk te zien van de Spaanse schilder Pere Llobera (mooi!) én de collectie-tentoonstelling 'Less is More' (en dat zie je hier).
 |
| Geheel in stijl: Kusama cakejes :-) |
