In de tentoonstelling 'Ruis! Frans Hals, Anders' in het Frans Hals Museum - locatie Hal, zie je kunstwerken van 22 hedendaagse kunstenaars die net als hun roemruchte vakgenoot zo'n 400 jaar eerder, spelen met het begrip portretkunst. Net als de eigengereide Hollandse Meester die er destijds op kunstzinnig vlak nogal tegendraadse opvattingen op na hield, zie je bij de - in 'Ruis! Frans Hals Anders' samengebrachte schilderijen, sculpturen en installaties dezelfde verwonderde kijk op het individu in hun sociale samenhang. Het is een tentoonstelling die "een uitbundig en uiteenlopend beeld van de mens schetst, waarbij de ruis op de lijn steeds meer toeneemt."
In de expositie zie je hedendaagse voorbeelden van kunstenaars die - nét als Frans Hals - breken met de 'regels' van de portretkunst
Cryptisch?
Ik leg het je uit....
 |
| 1. Alan Michael, 'Porsche Audi', 2014. 2. Zaaloverzicht met Nicole Eisenman, 'Beer Garden with Ash', 2009. |
Enkele uitvergrote reproducties van schuttersstukken en (groeps)portretten van de grote meester zijn uitgangspunt voor de vier thema's in deze tentoonstelling. Vanuit de 17de eeuw van Frans Hals wordt er gelinkt naar het heden. Deze transhistorische reis maakt het mogelijk om de actualiteit in de kunst te bespreken.
Het werkt als volgt. In deel I van de presentatie, 'Levendigheid' zie je een opgeblazen versie van het schilderij 'Banket van de officieren van de St. Jorisdoelen' uit 1616 en bij het bestuderen daarvan wordt duidelijk hoe buitengewoon Frans Hals' schildertechniek was. "De gezichten zijn expressief en geanimeerd, verhit door de drank. De sfeer is ontspannen en gemoedelijk, ook al zijn deze officieren precies naar hun rang en status gepositioneerd. Het zijn lichamen die leven en ademen, zweten en eten, drinken en praten." Hals' losse schilderstijl was voor die tijd uniek.
In de hedendaagse schilderijen zie je ook van dergelijke sociale bijeenkomsten, veelal feestpartijen waar de drank rijkelijk vloeit. Het verschil zit 'em in de identiteit van de figuren. In Hals' schilderwerken hebben alle geportretteerden een naam, zijn het mannen of vrouwen, zijn de personen (vrijwel) altijd blank en is er een hiërarchie te ontdekken. Het was duidelijk wie belangrijk was en het voor het zeggen had. In de moderne schilderijen worden er bij die identiteiten vraagtekens gezet. Het is niet altijd duidelijk om wie het gaat, wat hun gender is, wat hun kleur of achtergrond is. Niets is vanzelfsprekend (zoals dat wel het geval was in de tijd van Frans Hals).
Het werkt als volgt. In deel I van de presentatie, 'Levendigheid' zie je een opgeblazen versie van het schilderij 'Banket van de officieren van de St. Jorisdoelen' uit 1616 en bij het bestuderen daarvan wordt duidelijk hoe buitengewoon Frans Hals' schildertechniek was. "De gezichten zijn expressief en geanimeerd, verhit door de drank. De sfeer is ontspannen en gemoedelijk, ook al zijn deze officieren precies naar hun rang en status gepositioneerd. Het zijn lichamen die leven en ademen, zweten en eten, drinken en praten." Hals' losse schilderstijl was voor die tijd uniek.
In de hedendaagse schilderijen zie je ook van dergelijke sociale bijeenkomsten, veelal feestpartijen waar de drank rijkelijk vloeit. Het verschil zit 'em in de identiteit van de figuren. In Hals' schilderwerken hebben alle geportretteerden een naam, zijn het mannen of vrouwen, zijn de personen (vrijwel) altijd blank en is er een hiërarchie te ontdekken. Het was duidelijk wie belangrijk was en het voor het zeggen had. In de moderne schilderijen worden er bij die identiteiten vraagtekens gezet. Het is niet altijd duidelijk om wie het gaat, wat hun gender is, wat hun kleur of achtergrond is. Niets is vanzelfsprekend (zoals dat wel het geval was in de tijd van Frans Hals).
transhistorisch associëren
In deel II, 'Verwachtingen' wordt hierop voort geborduurd. "Dit deel laat werk zien, dat ingaat op de vraag hoe we tegenwoordig omgaan met het portret: wie mag wie uitbeelden en hoe? Wanneer is er sprake van culturele toe-eigening? De hedendaagse kunstenaars onderzoeken welke rol man-vrouwverhoudingen, seksuele geaardheid en huidskleur spelen in de huidige beeldcultuur."
 |
| 1. Nicole Eisenman, 'Brooklyn Biergarden II', 2008. 2. Justin John Greene, 'We Eat Too Much', 2018. 3. Zaaloverzicht. 4. Justin John Greene, "Schmoozers', 2017. 5. Hamishi Farah, 'Representation of Arlo', 2018. |
Één van de schilderijen in dit deel van de expositie is een goed voorbeeld van de kwestie over het 'eigenaarschap': wie mag wie of wat verbeelden? Als toeschouwer loop je nietsvermoedend langs het schilderij 'Representation of Arlo' (2018, zie hierboven), één van de vier doeken van de Somalisch/Australische kunstenaar Hamishi Farah. Maar dit 'onschuldig' ogende kunstwerk van een blonde krullenbol is wel degelijk activistisch, want het staat symbool voor, en is het resultaat van een wereldwijde discussie over het 'recht' om andermans leed als onderwerp in de beeldende kunst te maken (en daar geld aan te verdienen). (Wil je precies weten hoe het zit? Lees dan het artikel "Frans Hals Museum exposeert controversieel schilderij dat teruggaat tot racistische moord in Mississippi" in De Volkskrant).
In de kunst zijn eigenaarschap, sociale diversiteit en inclusiviteit zeer terecht onvermijdelijke en actuele gespreksonderwerpen en dit deel van de tentoonstelling nodigt dan ook uit om hier verder op door te denken en vooral ook om met elkaar in gesprek te gaan.
Goed. Dan gaan we over naar deel III. In 'Infiltratie' wordt de vraag gesteld "wie hoort waarbij? De 'recalcitrante' Frans Hals schijnt zichzelf - in een van die schuttersstukken - afgeschilderd te hebben als 'one of the boys', terwijl hij op zo'n hoge status geen aanspraak kon maken. Hij infiltreerde in een sociale groep waar hij zelf niet toe behoorde. Zo'n daad getuigt van lef en kan gezien worden als een 'anarchistische' actie. En dit soort bravoure wordt ook weerspiegeld in de bijdragen van de eigentijdse kunstenaars. Ook zij stellen - door gebruik te maken van andermans beeldtaal - vastgeroeste clichés aan de kaak.
 |
| 1. Hamishi Farah, 'Juelz Santana', 2018. 2. Zaaloverzicht. 3., 4. en 5. Alan Michael, (resp.) The Self is a Process', 2009, '2010-11: Expansion', 2018 en 'Webcam taped to a wall', 2018. 6. Deel van 'From the Untitled series', 1025/2018 van Tom Humphreys. |
Tenslotte deel IV. Gebaseerd op het schilderij 'Feestvierders op Vastenavond' (uit 1616/17, zie de laatste foto in dit verslag) wordt in 'Ruis' het verhaal verteld over de verwarring rondom zogenaamde vaststaande feiten. Het als uitgangspunt genomen schilderij van Hals verbeeldt namelijk een maskerade van een 17de eeuws theatergezelschap om aan te tonen dat 'schijn bedriegt'. Het zijn figuren uit kluchten: vrolijk, overdreven en komisch. Met grove penseelstreken bevat het schilderij een "opeenstapeling van tegendraadse elementen die Hals' werk karakteriseren".
De moderne schilderijen, sculpturen en installaties die voor dit deel zijn uitgezocht, zetten ook vraagtekens. Zij onderzoeken gender-issues en de grenzen van de menselijke vorm. Onomfloerst en zonder omhaal halen zij vaststellingen overhoop. Mens en dier, plant en wezen, fantasie en realiteit, vervorming en abstractie.
In de laatste, donkere spiegelzaal houdt een opmerkelijk figuur - videokunst van Özgür Kar - een monoloog vanaf een beeldscherm. Volledig naakt spreekt hij de bezoeker toe en betrekt die zo bij de tentoonstelling.
anders kijken, meer zien
Mogelijk dat mijn uitleg bij de tentoonstelling nog steeds vrij cryptisch is (ondanks mijn verwoede pogingen om duidelijk te zijn). Dus mocht je meer willen weten, beluister dan de podcast die er naar aanleiding van 'Ruis! Frans Hals, Anders' is gemaakt. De podcast volgt de vier hoofdstukken van de tentoonstelling en elke aflevering begint met de overeenkomsten tussen Frans Hals en de hedendaagse kunstenaars. "Omdat het daarbij vaak gaat over maatschappelijke betrokkenheid is de podcast ook interessant zonder daadwerkelijk voor de kunstwerken te staan. Daarnaast is het een oefening in 'transhistorisch' associëren.
Precies! Dat bedoel ik....
 |
| 1. 3 x Perri Mackenzie uit 2017. 2. Jacqueline de Jong, 'After the War', 1995-1996. 3. Simphiwe Ndzube, 'Journey to Asazi', 2018. 4. Zaaloverzicht. 5. Özgür Kar, 'Monologue V', 2018. |
De oude meester in een nieuw daglicht.
Love it!
Wil je het Frans Hals Museum bezoeken? Kijk dan eerst even op de site voor bezoekersinformatie.
Fijne dag!
 |
| Het oude trappenhuis met een blow up van 'Feestvierders op Vastenavond' van Frans Hals. |
