'Rembrandt Privé' in het Stadsarchief Amsterdam

In 'Rembrandt Privé, verhalen over liefde, geld en kunst' in het mooie Stadsarchief aan de Amsterdamse Vijzelstraat krijg je een inkijkje in het leven van de Hollandse meester Rembrandt van Rijn. Want, hoewel in Leiden geboren, was Rembrandt in Amsterdam "leermeester, had hij lief, werden zijn kinderen geboren, stierven zijn kinderen, stierven zijn vrouwen, maakte hij ruzie, ging hij failliet en maakte hij talloze meesterwerken."

Het Amsterdamse Stadsarchief kan met deze presentatie met recht beticht worden van het met opzet lekken van vertrouwelijke informatie, want in de bewaard gebleven 17de eeuwse documenten lees je allerlei persoonlijke wetenswaardigheden over onze nationale kunst-trots. Een en al schandalen, roddel en achterklap. Ben jij een beetje sensatiebelust?
Niet dat die ambtelijke, in het zogenaamde "Vroegnieuwnederlands' geschreven dossiers en akten erg gemakkelijk lezen. Integendeel, zelfs. Je begrijpt er geen jota van. Maar daar hebben ze bij het archief iets op gevonden.

Duik met mij in de annalen en lees alles over het privéleven van onze Rembrandt.

1. (detail van) 'Zelfportret met krullend haar en witte kraag', 1628-1630 (coll. Rijksmuseum). 2. Rembrandt is 'wel te pas', 26 juli 1632, Archief van notaris Jacob van Zwieten.

Laat ik dit relaas beginnen met een Rembrandt-alert. 2019 is namelijk uitgeroepen tot Rembrandtjaar en dat zullen we weten. Ik voorspel een flinke dosis tentoonstellingen en publicaties over de roemruchte Hollandse meester. Het zou zelfs uit kunnen lopen op een overkill: de Holland-promotie en city-marketing* draaien op volle toeren. Het uitroepen van themajaren (in dit geval 'Rembrandt & de Gouden Eeuw') is zeer lucratief gebleken waar het gaat om de promotie van het nationale en internationale 'cultuur-toerisme'** en vooral om die bezoekers dan te spreiden over het hele land. 

Aanleiding voor dit alles is de 350ste sterfdag van Rembrandt van Rijn op 4 oktober aanstaande en zijn leven en nalatenschap wordt uitbundig gevierd. Het hele jaar door zijn er allerlei exposities: nu in het Fries Museum 'Rembrandt en Saskia: Liefde in de Gouden Eeuw' en onderhavige tentoonstelling in het Stadsarchief in de hoofdstad. Op 1 februari opent in het Rembrandthuis in Amsterdam 'Rembrandt’s Social Network' en twee weken daarna volgt de expositie 'Alle Rembrandts' in het Rijks. Later in het jaar volgen nog presentaties in Den Haag, Leiden en Amsterdam (wederom in het Rembrandthuis en het Rijksmuseum).
* in Amsterdam, Den Haag en Leiden. **met zo'n themajaar wordt ingezet op het bovengemiddelde bestedingspatroon van het zogenaamde cultuurtoerisme. Een kunst-toerist besteedt gemiddeld zo’n 850 euro per persoon tegenover de 470 euro die een gemiddelde 'normale' citytripper uitgeeft per verblijf. (Bron: HBTC Holland Marketing)

2019 Rembrandtjaar

Daarnaast zijn er diverse andere activiteiten. Neem deze: het Rijksmuseum roept iedereen op om een eigen kunstwerk (foto, schilderij, beeldhouwwerk of installatie) geïnspireerd óp of door Rembrandt in te zenden, met de kans dat het werk deel gaat uitmaken van de tentoonstelling 'Lang Leve Rembrandt' (van 15 juli t/m 15 september). Stel je voor: je eigen bricolage (oftewel doe-het-zelf-werkje) in het Rijksmuseum!

1. 'Zelfportret met bontmuts', 1631. 2. Een van de vitrines. 3. Zaaloverzicht. 4. Ondertrouw van Rembrandt en Saskia, 10 juni 1634. Ondertrouw-register. Rechtsonder de ondertekening door Rembrandt Harmensz. van Rijn. In het midden van de akte wordt Saskia Vuijlenburgh van Leewarden vermeld, foto: © Stadsarchief Amsterdam.

Dus veel aandacht voor Rembrandt, ook uit mijn koker. Want je kent me - ik hou je maar al te graag op de hoogte van de diverse kunst-festiviteiten, zo ook deze Rembrandt-hype. En we trappen af in het Amsterdamse Stadsarchief, gevestigd in een door architect Karel de Bazel in 1919 ontworpen (en in 1926 opgeleverd) gebouw in Art Deco-stijl. Ook wel 'De Spekkoek' genoemd, wegens zijn gestreepte gevel. Naast de indrukwekkende buitenkant - met sculpturen van o.a. Joseph Mendes da Costa, is ook het mooie interieur deels intact. Kijk in het souterrain naar de authentieke 'cellen', kluisdeuren en de 'machinekamer'. Een bezoek is ook om die reden de moeite waard.

dichterbij Rembrandt kun je niet komen...

Goed. Rembrandt. De in 1616 in Leiden geboren 'grootste schilder uit de Nederlandse geschiedenis' verhuisde als 25-jarige jongeling naar Amsterdam en vanaf dat moment zijn er in het Stadsarchief onnoemelijk veel sporen van zijn aanwezigheid te vinden. Van allerlei officiële gebeurtenissen zijn er documenten bewaard gebleven (ondanks een grote brand in het stadhuis in 1652. De schade aan sommige akten is nog goed zichtbaar). 

"dat is waer ick Ben godt loff in goede Dispositie ende wel te pas"

(oftewel: "Ik ben - godlof - in goede gezondheid")

"Rembrandt was een lastpak", aldus conservator Ludger Smit in een interview met AT5. "Hij had vaak ruzie, was vaak net niet of net wel failliet, zijn kinderen stierven jong en ook heeft hij zijn drie vrouwen allemaal zien sterven. Hij heeft gewoon heel veel meegemaakt in zijn leven en dat is allemaal opgeschreven door verschillende bronnen en allerlei stedelijke en kerkelijke instanties."

1. Het afgebrande stadhuis gezien vanaf de Waag, 1652, tekening (bruikleen Museum Het Rembrandthuis, Amsterdam). Foto © Stadsarchief Amsterdam. 2. Een van de teksten. 3. Zelfportret met Saskia, 1636. 4. De 'Rembrandt-viewer'. 5. De banpaal bij Spieringshorn aan de Spaarndammerdijk, ca. 1650, ets. (bruikleen van het Amsterdam Museum). Foto: © Stadsarchief Amsterdam. 

In de ogenschijnlijk saaie akten lees je dus over allerlei alledaagse, maar vaak ook ontroerende en verrassende gebeurtenissen in het leven van Rembrandt en zijn entourage. Maar allemaal o zo menselijk. Drie vrouwen (Saskia, Geertje en Hendrickje) en de bijbehorende huwelijkse perikelen - in een enkel geval zelfs uitgevochten bij de huwelijkskrakeelkamer, de geboorte én het sterven van zijn 4 kinderen, behoorlijk rommelige geldzaken - (dreigende) faillissementen en "zijn neiging om, als het om kwesties van kunst ging, nogal eens het conflict op te zoeken". Rembrandt moet wel boven zijn stand hebben geleefd, getuige alle financiële perikelen die in de boeken genoteerd staan. Wat dacht je van de inventarisatie van Rembrandts goederen na zijn bankroet. Die negentien pagina's geven een mooi inzicht in wat een kunstschilder in die tijd zoal in huis had. 

"Het zijn geen dooie documenten. Nee, ze zijn juist heel levendig!" (aldus de samensteller in een radio-vraaggesprek bij Nieuwsweekend van omroep Max).

huwelijkskrakeelkamer

Maar die geanimeerde en smeuïge documenten zijn wel heel lastig te lezen.  In de 16de en 17de eeuw drukte men zich uit in het 'Vroegnieuwnederlands' en het is haast ondoenlijk om dat schrift te ontcijferen. Maar daar heeft de tentoonstellingsmaker iets op gevonden.
Gewapend met een iPad (de Rembrandt-viewer) en koptelefoon word je als bezoeker de presentatie in gestuurd en door middel van een speciale interactieve techniek, 'augmented reality' krijg je informatie bij de getoonde akten, brieven, kerkregisters en testamenten. "De tekst verschijnt dan eerst in het oud-Nederlands, zodat mensen zelf een poging kunnen wagen om het te vertalen, maar als ze naar beneden scrollen staat de tekst ook in het Nederlands zoals wij dat nu kennen", aldus Ludger Smit in het genoemde interview met AT5. De audio-teksten werden ingesproken door Jiskefet-acteur Kees Prins.

1. Anthonie van Borssom,  Galgenveld aan de rand van de Volewijk, 1664–1665,  tekening, bruikleen van het Rijksmuseum, © foto: Stadsarchief Amsterdam. 2. De hand out. 3. 'Afrikaanse vrouw', ca. 1630, bruikleen van het Rijksmuseum.

Goed. Tot zover deel een van het Rembrandt-feuilleton. (Na een pauze van een week of twee, drie) is er voor de tweede akte van dit vervolgverhaal een changement de décor. Dan gaan we naar het huis aan de Jodenbreestraat waar veel van dat gekijf en die soesa en trammelant plaats vond. Op 1 februari opent in het Rembrandthuis 'Rembrandt’s Social Network'.

Dus: wordt vervolgd....


-X-


De tentoonstelling 'Rembrandt Privé' is te zien tot en met 7 april. Kijk even op de website voor bezoekersinformatie. 

Tekst en (iPhone)foto's ©Miriam van der Meer (www.agreylady.nl) én diverse andere bronnen. Zie de desbetreffende foto.