Oké, ik beken. Ik maak mij daar ook schuldig aan. Net als zovelen, leg ik bij het noemen van haar naam onmiddellijk de relatie met Wassily Kandinsky. Want als kunstschilder niet heel erg bekend, wordt Gabriele Münter - over haar heb ik het hier - vooral gezien als de geliefde van de beroemde Russische schilder en graficus Kandinsky.
In Museum Ludwig in Keulen kun je momenteel, in 'Malen ohne Umschweifen', zien dat zij meer was dan alleen 'de vrouw van'. Gabriele Münter (1877-1962) was blijkens de expositie een bekwaam en artistiek onafhankelijk kunstenaar. Ze maakte meer dan tweeduizend schilderijen, maar ook nog eens duizenden tekeningen, aquarellen, grafiek en ongeveer twaalfhonderd foto’s en een overzichtelijk deel daarvan - zo'n 100 schilderijen - is nu te zien in deze interessante expositie over haar rol in het modernisme.
Kijk je mee naar de schilderijen van een vrouw die haar mannetje stond?
 |
| 1. (Detail van) 'Bildnis einer Künstlerin (Margret Cohen)', 1932. 2. Foto gemaakt door Gabriele Münter: 'Meisje op de stoep in Saint Louis, Missouri’, 1900. ©Gabriele Münter und Johannes Eichner-Stiftung VG Bild-Kunst, Bonn 2018. 3. Schilderijtjes gemaakt tijdens haar vele reizen, zoals naar Tunesië in 1905. |
Aan het begin van het retrospectief in het Keulse museum zie je een mooie reeks en voor die tijd ongebruikelijk ongedwongen foto's. Op eenentwintig jarige leeftijd (in 1898) onderbrak de kunstenaar in spé een door haar gevolgde tekencursus in Düsseldorf om samen met haar oudere zus een bezoek te brengen aan familie in de Verenigde Staten (financieel mogelijk gemaakt door de erfenis van haar overleden ouders). En met een cadeau gekregen Kodak-camera maakte zij tijdens haar meerjarige verblijf in de VS ruim vierhonderd foto's. Allemaal speelse 'kiekjes', heel anders dan de gangbare stijf-chique portretten uit die tijd.
een zorgeloze ogenlust
"Hoewel ze duidelijk beeldend talent had, was het niet vanzelfsprekend dat een vrouw in die tijd een kunstopleiding ging volgen. ('Malweiber', oftewel 'schilderwijven' werden ze smalend genoemd: vrouwen die 'zo nodig ook artistiekerig wilden doen'). Zo werd Münter na terugkomst in Duitsland geweigerd aan de academie in München, maar ze kon wel terecht aan de Phalanx School, een avant garde-instituut dat zich verzette tegen de heersende ouderwetse (kunst-)opvattingen. Daar zou ze les krijgen van Wassily Kandinsky" (aldus Evelien Lindeboom in een artikel in het Financieel Dagblad).
Münter was heel vooruitstrevend: ze ging alleen naar de opera, volgde discussieavonden over de nieuwe vrijheden voor vrouwen, over liefde, huwelijk, sport en over de nieuwe 'reform' mode (weg met de bewegingsbeperkende korsetten!).
Malweiber
Op dát moment in haar leven - zij is dan een jaar of 23, 24 - duikt hij dus op. De elf jaar oudere Kandinsky. De man met wie zij meestal in één adem wordt genoemd. Hier startte hun liefdesgeschiedenis die zo smartelijk eindigde.
Maak je op voor een hoofdstukje onvervalste 'roddel en achterklap'.
 |
| 1. 'Holland (Edam)', 1904. 2. Zaal-impressie 3. 'Mädchenbildnis', 1908. 4. 'Vom Griesbräu-Fenster' en 'Aussicht vom Griesbräu-Fenster, beiden 1908. 5. 'Zuhören (Bildnis Jawlensky)', 1909. 6. 'Man am Tisch (Kandinsky)', 1911. |
Want het wordt al snel duidelijk dat haar docent Kandinsky meer in haar zag dan 'alleen' haar schilderstalent. En blijkbaar wederzijds, want het tweetal begon af te spreken en te corresponderen (dat noem je tegenwoordig daten).
Er was echter een probleempje: Kandinsky was al getrouwd met zijn nichtje Anna, maar hij beloofde Münter te zullen gaan scheiden. Het 'setje' verloofde zich heimelijk in 1903 en een jaar later vroeg Kandinsky ook daadwerkelijk de scheiding aan, maar die werd pas in 1911 uitgesproken. De Russische expressionist bleef nog één jaar haar leermeester op het Phalanx instituut, daarna sloot de school haar deuren.
De geliefden Münter en Kandinsky leefden openlijk samen en dat was ongehoord en onbetamelijk in die tijd. Het 'in schande leven' was voor de man niet eens zo bezwaarlijk, voor de 'concubine': de vrouw betekende het hoon en oneer.
De geliefden Münter en Kandinsky leefden openlijk samen en dat was ongehoord en onbetamelijk in die tijd. Het 'in schande leven' was voor de man niet eens zo bezwaarlijk, voor de 'concubine': de vrouw betekende het hoon en oneer.
Om aan de delicate situatie 'te ontsnappen' maakte het paar in eerste instantie artistieke rondreizen door Frankrijk, België, Nederland en Tunesië, waarna zij zich vestigden in het plaatsje Murnau (70 km. buiten München). In 1909 kocht Münter - die niet onbemiddeld was - daar een huis. Ook het kunstenaarskoppel Alexej von Jawlensky en Marianne von Werefkin kwam er geregeld op bezoek, waardoor het pand de bijnaam 'het Russische huis' meekreeg.
'Ik schilderde gewoon hoe het me uitkwam.' Anders dan Kandinsky: 'Kandinsky was een denker.'
Tijdens de Eerste Wereldoorlog moest Kandinsky Duitsland als 'feindlicher Ausländer' verlaten en keerde hij terug naar Rusland. Gabriele Münter daarentegen zocht haar toevlucht in de - tijdens de oorlog neutrale Scandinavische landen, waar zij van 1915 tot 1920 woonde.
"In het begin ontving ze nog lange brieven van haar 'Wassi', maar daarin las zij steeds vaker allerhande uitvluchten. Toen hij uiteindelijk in december 1916 in Stockholm aankwam, was het tot Münter doorgedrongen dat ze nooit zouden trouwen. Vanaf 1917 vermeed Kandinsky ieder contact met haar. Jaren later vernam ze dat hij in dat jaar opnieuw was getrouwd." De gelukkige was de (30 jaar jongere) Russin Nina Andreyevskaya.
"In het begin ontving ze nog lange brieven van haar 'Wassi', maar daarin las zij steeds vaker allerhande uitvluchten. Toen hij uiteindelijk in december 1916 in Stockholm aankwam, was het tot Münter doorgedrongen dat ze nooit zouden trouwen. Vanaf 1917 vermeed Kandinsky ieder contact met haar. Jaren later vernam ze dat hij in dat jaar opnieuw was getrouwd." De gelukkige was de (30 jaar jongere) Russin Nina Andreyevskaya.
 |
| 1. 'Haus in Schwabing', 1911. 2. 'Paar am Strand', 1919. 3. Zaaloverzicht. 4. 'Baugerüst', 1930. 5. 'Schlafendes Mädchen (braun, blau), 1934. 6. 'Murnauer Hauptstrasse', 1933. |
Tot zover de ietwat sensatiebeluste - laten we het "human interest" noemen 😎 - beschrijving van de liefdesperikelen rondom Kandinsky X Münter.
In het witte huis in Murnau ontstond in 1911 de expressionistische kunstenaarsgroep Der Blaue Reiter. Samen met de kunstenaars Franz Marc en August Macke verzetten Wassily Kandinsky, Alexej von Jawlensky, Marianne von Werefkin én Gabriele Münter zich tegen de heersende ideeën in de kunst. De gelijkgestemden exposeerden gezamenlijk, waarbij er ook veel ruimte was voor onderlinge verschillen. "Ik denk dat we allemaal het meest geïnteresseerd waren in eerlijk zijn, meer dan in modern zijn", aldus Gabriele Münter in een interview in 1958.
Der Blaue Reiter
De kunstenaars van Der Blaue Reiter waren van mening dat je kunst niet kunt beredeneren. Elk 'academisme' zou in strijd zijn met de 'ware' kunst. Nee, de emotie hoorde leidraad te zijn bij het creatieve proces en die emotie moest en zou tot expressie komen. De kunstzinnige uitingen werden in die tijd als zeer revolutionair gezien: het publiek reageerde geschokt op de gebruikte kleuren die volgens de groepsleden symbolische betekenis hadden en de platte vormen met weinig of geen perspectief.
De 'beweging' - het was eigenlijk meer een vriendengroep - heeft niet eens zo lang bestaan, namelijk van 1911 tot 1914, waarna de groep uit elkaar viel. Door het uitbreken van de eerste wereldoorlog ging ieder - noodgedwongen - zijn eigen weg (Marc en Macke sneuvelden in de oorlog).
Hoe het verder ging...
Gabriele Münter vond in 1929 een nieuwe levensgezel: de kunsthistoricus Johannes Eichner (die haar werk interessant, maar iets te extreem vond). Ze raakte in een langdurige juridische strijd met Kandinsky over het eigendom van het huis in Murnau, waar ook heel veel van Kandinsky's vroege werken waren opgeslagen.
"In 1957 schonk de kunstenaar ter gelegenheid van haar tachtigste verjaardag, haar eigen, unieke verzameling aan de Städtische Galerie im Lenbachhaus in München. Daaronder vielen, naast werken van haarzelf, meer dan tachtig werken van Kandinsky én werk van andere leden van Der Blaue Reiter." Het museum werd door deze gift wereldberoemd.
 |
| 1. 'Arbeit im Weunkeller', 1937. 2. 'Maskenstilleben', 1940. |
Voor de expositie 'Malen ohne Umschweifen' met het werk van Gabriele Münter kun je nog tot en met 13 januari 2019 naar Museum Ludwig in Keulen.
PS: in het Haags Gemeentemuseum zie je tot 28 januari 2019 de expositie 'Expressionisme & Devotie' met het werk van vriend, collega en groepslid van De Blaue Reiter, Alexej von Jawlensky, waar ook vijf schilderijen van Gabriele Münter te zien zijn (mijn verslag van die expositie zie je hier).
-X-
Fijn, het is vandaag...
 |
| It's this time of the year.... 'Weihnachtsbaum der Tiere', 1951. |
Bronnen: Financieel Dagblad, Wikipedia, De Groene.
Tekst en alle (iPhone)foto's: ©MiriamvanderMeer (www.agreylady.nl).
