"Ik vraag mij soms af: hoe is zo’n banaal mannetje als ik tot zulk mooi werk in staat?" Deze uitspraak van Armando (Amsterdam 1929 - Potsdam 2018) neigt naar valse bescheidenheid, maar daarvan is in dit geval absoluut geen sprake. De schilder, beeldhouwer, dichter en journalist was geenszins aanmatigend. Integendeel. Armando - een alleskunner, want in zijn (jongere) jaren ook bokser, violist en televisie- en theatermaker - was krachtig en bewust, maar ook modest; verlegen haast. Tenminste, dat is het beeld dat naar voren komt na lezing van interviews met de kunstenaar.
In Museum Voorlinden in Wassenaar opende prinses Beatrix afgelopen zaterdag (3/11) een eerbetoon aan de op 1 juli jongstleden overleden allrounder. En de expositie kreeg de voor de hand liggende titel 'ARMANDO' mee.
Ik bracht een bezoek aan het mooie (duin)museum en maakte het navolgende "portret".
 |
| 1. 'Der Zaun 3-4-97'. 2. 'Seestück', augustus 2016. 2. 'Spuren', 19-1-18 en 'Landschaft', 4-12-17. 3. 'Todeslandschaft', 29-5-18, allemaal collectie Armando Stichting. |
Als je door de jaren heen ruim 45 schilderijen van een en dezelfde kunstenaar hebt verzameld, dan is het niet meer dan logisch om daar - bij een goede gelegenheid - een (solo-)expositie mee te maken. En precies dat was de bedoeling van Voorlinden. De aanleiding voor de geplande Armando-tentoonstelling zou zijn negentigste verjaardag op 18 september 2019 moeten zijn geweest, ware het niet dat de kunstenaar afgelopen zomer overleed.
En het ontslapen van de 88-jarige artiest deed directeur Suzanne Swarts besluiten om de voorgenomen expositie te vervroegen. Mogelijk dat het nieuws over zijn overlijden (jonge) mensen die Armando's werk voorheen niet kenden, bij "hun lurven" zou pakken, concludeerde het (privé-)museum. "Dit is het moment om het indrukwekkende oeuvre van dit iconische multi-talent te delen met het publiek."
"een jongen van de gestampte pot"
Armando werd als Herman Dirk van Dodeweerd* in 1929 geboren in een burgermansmilieu in de Amsterdamse Pijp, maar het gezin verhuisde vlak voor de tweede wereldoorlog naar Amersfoort. Zijn ouderlijk huis stond in de buurt van het beboste terrein dat toentertijd het 'Polizeiliches Durchgangslager' huisvestte, beter bekend als Kamp Amersfoort en dat gegeven heeft altijd grote invloed gehad op zijn schrijfkunst én op zijn beeldend werk. Zijn schilderijen, tekeningen en litho's hebben vaak oorlog en geweld als onderwerp. Mensen komen in zijn afbeeldingen niet voor (een enkel geval daargelaten, zoals het sculptuur 'Gestalt' uit 2001 voor de ingang van Voorlinden).
* Op een bepaald moment heeft hij zijn naam officieel veranderd in Armando.
 |
| 1. '6 x rood', 1963 (coll. Stedelijk Museum Amsterdam). 2. Zaaloverzicht. 3. 'Autobandenwand', 1962. 4. 'Selbst', 1979 (coll. Voorlinden). 5. 'Waldstück 22-1-01', (coll.Voorlinden). 6. Zaaloverzicht bij vroege werken. |
Armando was erg veelzijdig en daarmee een fenomeen dat niet weg te denken is uit de Nederlandse cultuurgeschiedenis. Sportief actief als (amateur) bokser, trad hij in zijn jonge jaren ook op als violist voor het Amerikaanse- en Canadese bevrijdingsleger en later was hij naamgever van het Armando Kwartet en maakte hij deel uit van het zigeunerorkest van Tata Mirando. Na een studie kunstgeschiedenis in Amsterdam ontwikkelde Armando zijn schilderskwaliteiten en zijn schrijverschap.
In 1954 debuteerde hij als dichter, in hetzelfde jaar dat zijn tekeningen voor het eerst geëxposeerd werden. Daarnaast werkte de kunstenaar bij de Haagse Post op de kunstredactie (waarvan hij ook chef werd), schreef hij jarenlang columns voor het NRC en publiceerde hij proza en dichtbundels die vaak genoeg in de prijzen vielen (F. Bordewijk-, Multatuli-, Herman Gorter- en Jacobus van Looyprijs; een Zilveren Griffel).
Vanaf 1979 woonde en werkte Armando afwisselend in Nederland en in Duitsland (Berlijn en later Potsdam, waar hij ook overleed) en dat verklaart ook de vaak Duitse namen van zijn kunstwerken.
mannetje ventje*
Als Armando schreef, dan was dat vooral beschouwend en zijn poëzie bestond uit korte, rake, stotende zinnen. Daarnaast maakte hij ook teksten waarin hij zijn eigen, ietwat vreemde universum schetste. (Oudere lezers weten het misschien nog wel) het televisieprogramma en later ook een theaterversie halverwege de zeventiger jaren: "Herenleed". Dat was een sketch show met (o.a.) Cherry Duyns en ik zeg je eerlijk: ik begreep er vaak geen snars van, surrealistisch-absurdistisch als het was (kijk maar eens op deze site van de VPRO). In 1995 verscheen een vervolg, waarin weer met een lachwekkend, stijf taalgebruik een bizar beeld van de werkelijkheid werd gegeven.
* man 1 en man 2 uit Herenleed.
 |
| 1. Zaaloverzicht met de viool van Armando. 2. 'Waldrand 23-10-06', (coll. Voorlinden). 3. 'Landschaft 14-6-11' en 'Landschaft 10-7-11'. 4. 'Der Zaun 3-4-97'. 5. 'Wolken 11-1-18', (3, 4 en 5: coll. Armando Stichting). 6. Zaaloverzicht met sculptuur 'Fahne', 1990 (particuliere collectie). |
Armando werkte uiterst spontaan, waardoor zijn schilderijen een zeer krachtige abstract-expressionistische uitstraling hebben. Hij werkte ook haast niet met kwasten. In plaats daarvan gebruikte hij een plamuurmes waarmee hij dikke lagen olieverf aanbracht, want het resultaat moest eruitzien alsof het 'immer da schon gewesen war' (zei de schilder in een interview met Trouw in 2004 en refererend aan een uitspraak van Goethe). Of hij gebruikte zijn grote gehandschoende handen (die handschoenen zijn te zien in de expo). Ook in zijn sculpturen kun je zijn vingerafdrukken zien staan.
vingerverven
Zijn schilderijen en beelden zouden angst oproepen (zo staat er te lezen in een artikel in HP De Tijd). "Dat is ook niet zo vreemd: het belangrijkste thema in zijn werk is de Tweede Wereldoorlog. (...) Hij vroeg zich af waarom de natuur rondom dat kamp (Kamp Amersfoort) niets deed en gewoon door bleef groeien. Dat resulteerde later onder meer in een serie werken onder de noemer Schuldig Landschap."
Ook het museum benadrukt de 'zwaardere' thema's in Armando's werk: "schuld, melancholie en de schoonheid van het kwaad."
In al zijn werken lijkt hij één centraal en tegelijk ook universeel onderwerp te belichten: de tragiek van de mens. Armando heeft als naoorlogs kunstenaar veelvuldig – in zijn eigen woorden – de "medemens" tot een glimlach verleid, ontroerd, wakker geschud en niet in de laatste plaats geïrriteerd en tot heftige debatten geprovoceerd.
Toch is de tentoonstelling alles behalve 'zwaar'. Het is een mooie, sobere expositie (want Armando was zelf nogal van 'niet te vol', aldus directeur Swarts). Ikzelf ben erg onder de indruk geraakt van het formaat, de textuur en ruigheid, de 'eindeloosheid' door de afwezigheid van voor- en achtergrond en 'de ontzettende vanzelfsprekendheid' van Armando's kunst.
 |
| 1. 'Das Rad', 1991 (coll. Voorlinden) en 'Die Leiter', 1991 (coll. familie Krajenbrink). 2. 'Damals 27-12-04' (coll. Voorlinden). 3. 'Rotes Bild 27-11-12' (coll. Armando Stichting). |
De expositie "Armando" is een ode aan de kunstenaar, waaruit blijkt hoe breed zijn kunst was. "Het eerbetoon omvat een selectie schilderijen en beelden vanaf de jaren vijftig tot zijn laatste werken." Zijn gedichten (door hemzelf voorgelezen) én zijn vioolspel zijn te horen op koptelefoons op groene banken die geposeerd zijn voor de enorme raampartij uitkijkend op de - door Piet Oudolf ontworpen tuin en het prachtige herfstige duinlandschap.
En uiteraard valt er veel meer te melden over de kunstenaar Armando en daarom is het prettig dat je bij de start van de expositie een hand-out ontvangt met achtergronden en beschrijvingen van de kunstwerken (in plaats van ellenlange zaalteksten).
-X-
De tentoonstelling is te zien tot en met 10 maart 2019. Kijk even op de site van het museum voor bezoekersinformatie*
*(je museum(jaar)kaart is hier niet geldig).
In Voorlinden zie je momenteel ook (en nog t/m eind januari) de tijdelijke expositie 'Stage of Being' en daarover maakte ik dit blogverslag.
PS: op Hollandse Meesters zie je een 15:22 minuten durend portret van regisseur Boudewijn Koole over Armando.
 |
| 1. 'Gestalt', 2001 (coll. Voorlinden) en 2. het uitzicht met 'Stuhlhockerbänke' van Yvonne Fehling en Jennie Peiz. |
Tekst en alle (iPhone)foto's: © Miriam van der Meer (www.agreylady.nl).
