'BLOOT, het kwetsbare lichaam' in Museum Kranenburgh, Bergen (NH)

Heel open en bloot. Sinds 14 oktober jl. zie je in Museum Kranenburgh een openhartige expositie met het menselijke lichaam als onderwerp, maar dan wel poedel- en spiernaakt. In de nieuwbouw-vleugel van de - in het Noord-Hollandse Bergen gelegen villa zie je in 'BLOOT - het kwetsbare lichaam' de verbeelding van het adamskostuum in de kunsten, design en reclame (nou ja, veel vaker eigenlijk het eva's-kostuum...). "Het museum presenteert de verandering in betekenis van bloot in de beeldcultuur van de afgelopen decennia." (Vrouwelijk) naakt verkoopt en deze tentoonstelling is door het thema een grote aandachtstrekker.

Van de week nam ik achtereenvolgens tram, trein en bus en vervoegde mij bij het charmante museum in kunstenaarsdorp Bergen. Kijk je mee naar mijn verslag?

1. Lois Cohen en Indiana Roma Voss, 'Odalisque uit de serie Metamorphosis', 2018 (courtesy kunstenaars). 2. en 3. Maria Roosen, 'Lullenvaas', 2009 (courtesy kunstenaar en Galerie Fons Welters, Amsterdam en 'Bed', 1994 (Coll. Museum Arnhem).

Naaktheid herinnert aan het paradijs in het scheppingsverhaal, waar de mens - man en vrouw - bloot waren. Ze schaamden zich niet en God zag dat het goed was. Een zoektocht door de kunstgeschiedenis leert ons dat elke periode en elke stroming een specifiek lichamelijk man- en vrouwbeeld heeft opgeleverd. Het begon met 'verheven' bloot: alleen magisch, godsdienstig of ten behoeve van anatomische studies.

lendendoek of vijgenblad

De oude Grieken streefden in hun goden- en atletenbeelden het schoonheidsideaal na, terwijl de klassieke Romeinen eerder het realistische en levensechte aanhingen. In de Middeleeuwen - onder het dictaat van de Paus - kon het naakt slechts in enkele Bijbelse taferelen worden gebruikt, waarbij de geslachtsdelen meestal werden bedekt (of in sommige gevallen, later overschilderd). Pas in de renaissance keert de interesse voor het menselijk lichaam weer terug in de diverse beeldende kunsten.
(Meer lezen? Wikipedia over naakt in de kunst).

nipplegate

"Weinig andere motieven zijn zo populair in de kunstgeschiedenis, maar anno 2018 is het naakte lichaam vooral onderwerp van veel discussie", aldus gastcurator en samensteller van de tentoonstelling Thomas Widdershoven*. En hij vervolgt: "zo laten we op sociale media graag alles van onszelf zien, maar blote tepels zijn er taboe. In de jaren '60 stond bloot voor vrijheid en puur natuur. Nu hebben we liever geen afbeeldingen van naakt in de publieke ruimte. Hoe verhoudt deze nieuwe preutsheid zich tot de grenzeloze openheid van het internet? Staat bloot nog wel voor open en eerlijk?"
* samen met assistent-curator Marie Stel en vormgever Tariq Heijboer.

1. en 2. Maria Roosen, resp. 'Jean, Pierre, Claude', 2004 (coll. Lampe|Plompen) en 'After David nr.2', 2017 (courtesy kunstenaar en Galerie Fons Welters, Amsterdam). 3. Berend Strik, 'Baroque', 2002 (privé collectie). 4. Atelier van Lieshout, 'Womb (small), 2003 (courtesy Atelier van Lieshout). 5. Thomas Mailaender, 'Nude Museum', 2018 (coll. Anthony Crichton-Stuart. 6. Elisabet Stienstra, 'Virgin of Light', 2011 (coll. Cornelis Slangen). 

En Widdershoven kan het weten. Hij als geen ander weet wat de impact van het naakt-zijn kan hebben; de kwetsbaarheid van jezelf blootgeven. Thonik - zijn ontwerpbureau bekend van reclamecampagnes, identiteiten en huisstijlen  - ontving in 2008 de Gouden Loeki voor de productie van een tv-commercial voor de Socialistische Partij waarin de situatie in de Nederlandse thuiszorg aan de kaak werd gesteld (toen al...).

De campagne was (is) spraakmakend, misschien zelfs controversieel, want je ziet een bejaarde vrouw (88 jaar en met rollator) die uit de kleren gaat. En de video is ook te zien in de tentoonstelling 'BLOOT'. Op een enorm scherm wordt de bezoeker geconfronteerd (letterlijk en figuurlijk) met de 'vergankelijkheid' van het menselijk lichaam.

Bloot in de kunst is altijd een bron van maatschappelijke controverse geweest. Weet je nog dat Facebook die iconische foto uit de oorlog in Vietnam verwijderde, omdat het vluchtende 'napalm-meisje' naakt was? In 2010 werd kunstenaar Ai Weiwei door de Chinese overheid beschuldigd van het verspreiden van pornografie. Hij ontkende dat de door hem gemaakte foto van hemzelf en vier vrouwen - net als hijzelf helemaal bloot, pornografisch was (ook te zien in de expo). "De affaire laat de culturele en politieke context zien waarin onschuld of aanstootgevendheid van naakt wordt bepaald."

nudity is not pornography

Goed. Over naar de tentoonstelling. In de eerste zaal van het museum is beeldhouwer ("ik noem mezelf nooit glaskunstenaar") Maria Roosen prominent aanwezig. Met maar liefst 5 werken drukt Roosen haar stempel op deze ruimte, vooral ook omdat haar kunst heel uitgesproken en expliciet is. 'Bed' (1994) met twee glazen borsten (als zijnde bron van leven), 'Lullenvaas' (2009): een 'boeket' van piemels en 'After David nr. 2' (2017) een met gebreide penissen 'gestoffeerd' krukje. Naast een serieuze ondertoon ("de draak steken met de stereotype mannelijke machohouding") zit er veel humor in haar werk.

1. Hans Wolf, cover 'Ouders van Nu', 1973 (courtesy Rita Kohnstamm). 2. Duran Lantink, 'Vagina-broek', 2018 gedragen door Janelle Monáe, still uit de video 'PYNK', 2018 van Emma Westenberg (HALAL), productie Partizan. 3. (reclame campagne voor) Easy Period, '#noshame', 2016 (ontwerp Cossette, foto Chloë Ellingson, courtesy Alyssa Bertram). 4. Atelier van Lieshout, 'Penis XL', 2003 (courtesy Atelier van Lieshout). 5. Oliviero Toscani, 'United Colors of Benetton', 1991 (privé collectie). 

Ook de twee sculpturen van Atelier van Lieshout liegen er niet om. Een gigantische penis en vagina, maar wel met alles erop en eraan (klieren, zwellichamen, eileiders, baarmoeder etc.). Heel plastisch en anatomisch correct uitgevoerd. "Als beeldhouwer ben ik geïnteresseerd in de mens, de buitenkant maar ook de binnenkant. Waarom zien die organen er zo uit?" (...) "Maar hoezeer we onze binnenkant ook tot het bot ontleden, wie we daadwerkelijk zijn van binnen en waarom we ons gedragen zoals we doen, blijft een mysterie."

'functioneel' bloot

De tentoonstelling "BLOOT, het kwetsbare lichaam' laat werken zien van meer dan vijftig hedendaagse kunstenaars en ontwerpers. Het is de vierde expositie* in een serie waarin het museum culturele opiniemakers uitnodigde op een beschouwende manier een bepaald thema onder de loep te nemen. Aan de orde komen de 'grote vragen van vandaag' vanuit het perspectief van de kunst.

In plaats van ellenlange zaalteksten ontvangt de bezoeker bij binnenkomst een handzaam boekje met daarin een beschrijving van alle kunstwerken en een 'verantwoording' van en door de tentoonstellingsontwerper Widdershoven. 

Fijn hand- en leerzaam en ook een welkome herinnering aan de expositie (want je mag het boekje meenemen).

* eerder waren dat 'Manifesten' door Folkert de Jong (2015), 'Silence out Loud' van Joost Zwagerman (2016) en in 2017 'Het Zalig Nietsdoen' gecureerd door Eelco van der Lingen.

1. Nogmaals Lois Cohen en Indiana Roma Voss. 2. Still uit de reclame-campagne voor de Socialistische Partij. SP, thonik, Krijn van Noordwijk en Mieke Mink, 'Voor een menselijke thuiszorg', 2008 (courtesy SP en thonik). 3. Lucy Glendinning, 'Skin I', 2010 (courtesy kunstenaar). 4. Fernando Sánchez Castillo, 'Tank Man (Made in China), 2016 (coll. Rabo Kunstcollectie). 

Niet alle kunstwerken in de expositie vertonen letterlijk bloot, maar verhouden zich (volgens de samensteller) wel tot "de hedendaagse verwarring over de naakte waarheid."

body talk

Meestal is de relatie tussen het getoonde en het thema BLOOT overduidelijk en voor de hand liggend, maar in een heel enkel geval vond ik het een beetje vergezocht. Verwacht ook geen historische context (geen mollig kindje Jezus, Rubensiaanse vrouwen of de (controversiële) jonge meisjes van Renoir en Gauguin), want deze reeks handelt over hedendaagse kwesties (en de collectie van het museum is modern en contemporain). 

De tentoonstelling is een ode aan het lichaam. De toeschouwer gaat (ook) met de billen bloot, want wat je te zien krijgt is soms confronterend. Het zet je aan het denken en prima dat het hier en daar schuurt!

De vraag is wat een fenomeen als #MeToo gaat betekenen voor bloot in de kunst.....?

-X-

Een expositie over het gegeven 'naakt' is gemakkelijk scoren en heel pleasing, want wat is er not to like. Ik had dan ook geen enkel moment kijkspijt. In tegendeel.  

Ik kan dan ook niet anders dan je het volgende advies geven: go go go!

Kijk even op de site voor bezoekersinformatie.

1. In 'De Bergense School - van onbespied tot 'dressed to impress' (een selectie uit de vaste collectie van het museum): Jaap Weijnand, 'Naakt', 1943 (collectie familie Hemelrijk). 2. Museum Kranenburgh wordt omringd door een 'beeldenbos'. Hier Nico van Stralen, 'In Beweging', 1993 (coll. Museum Kranenburgh).

Tekst en alle (iPhone)foto's: © Miriam van der Meer (www.agreylady.nl).