'Rembrandt in Parijs' in Museum Het Rembrandthuis in Amsterdam

Feitje: Rembrandt is nooit in de Franse hoofdstad geweest en dat maakt de titel 'Rembrandt in Parijs' een beetje misleidend. Het zou mij zelfs niets verbazen als de Grote Meester nooit ten zuiden van de grote rivieren is geweest (maar hang mij er niet aan op). Nee, de naam van deze vertoning in het Amsterdamse Museum het Rembrandthuis is overdrachtelijke bedoeld en verwijst naar de invloed die Rembrandt heeft gehad op veel Franse kunstenaars in de 19e eeuw. Denk aan mannen als Édouard Manet, Edgar Degas en Odilon Redon, die - net als Rembrandt 200 jaar eerder - de ambachtelijke etskunst oppakten. Et voila! Daarmee was een opleving van dit grafische stiel een feit.

Kijk je mee naar een verslag van een expositie met louter "Parijse stadsgezichten, indrukwekkende landschappen, elegante Franse dames en artistieke affiches"?

1. Rembrandt, 'De drie bomen', ets uit 1643, Museum het Rembrandthuis. 2. Félix Bracquemond, 'Landschap met naderende onweersbui en ganzen in weide, ets, 1860-1914, Rijksmuseum, aankoop uit het F.G.Waller-fonds.

Ik ga eerst in op het begrip 'ets', want wat is dat eigenlijk? Daar weet ik zelf heel weinig van, dus mooi dat daar ter plekke uitleg over is. (En wat zouden we zijn zonder internet?) "Een ets is een afbeelding gemaakt in (diep)druktechniek van een koperen of zinken plaat waarin de afbeelding door zuur geëtst is." Oké? Maar hoe dan?  

Het blijkt dat de etser 'etsgrond', een zacht mengsel van hars, was en teer aanbrengt op een plaat. Daar krast hij een voorstelling in en vervolgens gaat die plaat in een zuurbad. Het zuur* bijt in op het metaal op díe plekken waar de etsgrond is weg gekrast. Vervolgens wordt daarvan één of meerdere afdrukken gemaakt. Het resultaat is een lijntekening - in spiegelbeeld - met grote contrasten in zwart en wit. Alles bij elkaar best wel een gedoe...
* En in alle opzichten nogal kwalijke stoffen, zoals zout-, salpeter- en zwavelzuur of kopersulfaat.

Goed. Dat wetende, gaan we over naar de Jodenbreestraat in Amsterdam en wel naar Museum het Rembrandthuis. En ja, dat is met recht een Rembrandt-huis, want de meesterlijke schilder heeft er van 1639 tot 1658 huis gehouden en gewerkt. Je ziet er vanaf 21 september de tentoonstelling 'Rembrandt in Parijs: Manet, Méryon, Degas en de herontdekking van de etskunst (1830-1890)'. "Nooit eerder was deze opleving van de etskunst in Frankrijk een onderwerp voor een tentoonstelling. Voor de expositie zijn de mooiste kunstwerken samengebracht."

1. Theodore Rousseau, Eikenbomen op rotsen, 1861, ets, Bruikleen van het Rijksmuseum. 2 en 3 Impressies van de tentoonstelling met op foto 2 curator/conservator David de Witt die uitleg geeft. 4. Félix Hilaire Buhot, Herinnering aan de Theems. Omgeving van Gravesend, 1883, ets, droge naald en aquatint, 1883, staat IV(9), Amsterdam, Rijksmuseum. 5. Félix Bracquemond, La terrace (Sèvres vu de la Villa Brancas), 1876, ets, droge naald en aquatint op vergé papier, staat VIII(8), Amsterdam, Van Gogh Museum.

Het is niet te verwonderen dat het onbetwistbare meesterschap van Rembrandt van Rijn door de eeuwen heen een leidend voorbeeld is geweest voor vele generaties kunstenaars. Zij zagen in hem een vakman die zijn eigen weg durfde te gaan en bewonderden hem voor zijn gave om de wereld om hem heen heel direct af te beelden.

En dat gold in de negentiende eeuw ook voor een groot aantal Franse avant-garde kunstenaars en (post)impressionisten - grote namen als Manet, Degas, Redon, Rousseau en Renoir, Pissarro - die besloten om ook de etsnaald op te pakken. Zij waren bijzonder gecharmeerd geraakt van Rembrandt's ets-voorstellingen: zijn onnavolgbaar handschrift met gevarieerde, vlot geplaatste lijnen en schrille contrasten. En dan zijn onderwerpen: realistische naakten, portretten en het alledaagse leven.

Etching Revival

Ook steeg Rembrandt in hun achting door het feit dat hij zijn eigen etsen produceerde. (In de negentiende eeuw besteedden de meeste graveurs en etsers het afdrukken uit aan gespecialiseerde drukkers). Door het zelf reproduceren hield Rembrandt het proces in eigen hand en bepaalde daarmee het eindresultaat. "Hij maakte vaak verschillende afdrukken om diverse effecten uit te proberen." 

1. Edgar Degas, Vrouw droogt zich af na een bad (La sortie du bain, kleine plaat), 1891-1892, lithografie, staat II(2), Amsterdam, Rijksmuseum. Aankoop uit het F.G. Waller-Fonds. 2. vrouw voor 'Vrouw droogt zich af....'. 3. Norbert, Goeneutte, Place de la Concorde, 1884-1887, ets en droge naald, staat III(3), privécollectie. 4. Edgar Degas, Studie naar Rembrandt ‘David en Goliath’, ca. 1859-60, potlood op lichtbruin papier, 152 x 120 mm, Museum Het Rembrandthuis, Amsterdam. 5. Édouard Manet, La convalescente, 1876-84, ets, 129 x 102 mm, Museum Het Rembrandthuis, Amsterdam.

In de tentoonstelling zie je zo'n 60 kunstwerken en vol trots meldde Lidewij de Koekkoek, directeur van Museum Het Rembrandthuis verleden week dat het kunsthuis twee nieuwe aankopen aan de eigen collectie heeft kunnen toevoegen. "Twee werken op papier van grote Franse meesters uit de negentiende eeuw, Edgar Degas en Édouard Manet (zie de foto's hierboven, red.) waarin we Rembrandts invloed direct kunnen terugzien. De twee kunstwerken waren absoluut onmisbaar voor onze komende tentoonstelling 'Rembrandt in Parijs'."
Mooi. Dan zijn de beide etsen precies op tijd voor de feestelijke opening op donderdag 20 september.

Tot slot van dit betoog wil ik het nog even met je hebben over Rembrandt's bijzondere gave om de beslommeringen van het (gewone) volk en het leven van alle dag uit te beelden. En dat talent kwam met name tot uiting in zijn drukwerk. Het Rembrandthuis* bezit veel van Rembrandts etsen met daarop realistische scènes uit het dagelijks leven (zoals van straatfiguren, bedelaars, dames van lichte zeden en straatmuzikanten). Ze vallen op door hun directheid en de losse, schetsmatige manier van werken en getuigen van Rembrandts opmerkelijke observatievermogen. Twee mooie voorbeelden daarvan zie je op de deuren naar respectievelijk het dames- en het herentoilet (dus nog niet gender-neutraal :-).

Altijd goed voor a smile on my face. 

* Rembrandt heeft 314 verschillende etsen gemaakt, waarvan het museum er 280 bezit.

1 en 2. Rembrandt: Portretten van een plassende boerenvrouw en man, 1631, Collectie Museum Het Rembrandthuis.

En à propos: in Museum het Rembrandthuis kun je dagelijks een ets-demonstratie volgen. Daarnaast zijn er naar aanleiding van de tentoonstelling 'Rembrandt in Parijs' een aantal lezingen gepland. En, zoals tegenwoordig te doen gebruikelijk, is er - in plaats van een 'saaie' catalogus - een glossy magazine te koop met allerlei leuke achtergrondverhalen, interviews en close ups en dat alles verluchtigd met mooi beeldmateriaal. 

'Rembrandt in Parijs. Manet, Méryon, Degas en de herontdekking van de etskunst (1830-1890)' is te zien van 21 september t/m 6 januari 2019. Check de site voor meer (bezoekers)informatie. 

Tekst en (iPhone)foto's van de tentoonstelling: © Miriam van der Meer. Voor de kunstwerken: zie credits.