Ik weet niet of het kunstwerk de directe aanleiding is geweest voor deze expositie, maar het schilderij 'Vrouwenkop' uit 1911 is wel een van de publiekslievelingen van het museum. Het gezicht, "heel expressief geschilderd in rood en blauw en met geelgroene ogen die een heftige gemoedstoestand verbeelden" is altijd onderdeel van de eigen-collectie-selectie, maar het hangt sinds 29 september heel prominent en beeldbepalend in de tentoonstelling met de schilderwerken van Alexej van Jawlensky.
En je begrijpt: de maker.
En je begrijpt: de maker.
Met de titel 'Expressionisme en Devotie' zie je in het Haagse Gemeentemuseum een grote exhibitie met het expressionistische werk van een Russisch schilder met een grote hang naar het spirituele en het esoterische.
Kijk je mee naar kunst vanuit pure emotie?
 |
| 1. (Deel van) 'Vrouwenkop', 1911. 2. Zaaloverzicht. 3. 'Zelfportret', 1912. |
Een bezoek aan het kunsthuis in de Hofstad is altijd een uitstekend idee, want ik weet geen museum te noemen die zó actief is. Naast de vaste collectie ("Ontdek het Moderne") presenteert het museum jaarlijks verschillende tijdelijke tentoonstellingen en met verschillende bedoel ik ook écht verschillende. Heel divers namelijk. Zo kunt je er momenteel terecht voor "Art Nouveau in Nederland"; "Aan Zee" (zie mijn relaas over deze expo); "Sam Samiee" en natuurlijk de recentelijk geopende uitstalling "Glans en Geluk" met kunst uit de wereld van de Islam. Wat zei ik je? Voor ieder wat wils!
Daarnaast is het gebouw - naar een ontwerp in de stijl van het rationalisme van architect H.P. Berlage uit 1935 - heel mooi en grotendeels intact en daardoor altijd een feest om in rond te dwalen.
Maar goed, ik ben hier voor de tentoonstelling 'Expressionisme en Devotie' met kleurrijke kunstwerken met een grote zeggingskracht.
open minded
"Mijn kunst is meditatie en gebed in kleur". Ver voordat in de westerse wereld spirituele en esoterische stromingen als new age en mindfulness populair werden, combineerde Alexej von Jawlensky (1864-1941) met een open levenshouding het beste uit verschillende religieuze stromingen. De van oorsprong Russische kunstenaar ontwikkelde zich in München tot één van de belangrijkste Duitse expressionisten, aldus de inleidende zaaltekst.
In de tentoonstelling zie je "Jawlensky’s rijke oeuvre van landschappen, stillevens en portretten in een groot overzicht waarbij de nadruk ligt op de invloed van zijn spirituele beleving."
 |
| 1. 'Landschap', ca. 1911. 2. 'Zwarte haren voor gele achtergrond', 1912. 3. Zaaloverzicht. 4. Gabriele Münter (partner van Wassily Kandinsky), 'Stilleven met vazen, fles en taken', ca. 1908-1909. 5. 'Zelfportret', 1912. |
Maar wie is die Alexej von Jawlensky? (Want ik had eerlijk gezegd nog nooit van de man gehoord 😕). Na een carrière als militair in het Russische leger en een opleiding aan de kunstacademie van St. Petersburg, vertrok Jawlensky - inmiddels begin 30 - in 1896 naar München waar hij al snel vriendschap sloot met land- en vakgenoot Wassily Kandinsky. Zijn verblijf in Duitsland bleef niet onopgemerkt, want hij exposeerde er regelmatig en hij trad in 1912 toe tot de (een jaar eerder door Kandinsky, Franz Marc en August Macke opgerichte) kunstenaarsgroep Der Blaue Reiter.
"kunst wordt vanuit een spiritueel bewustzijn geboren"
En dat was ook de periode dat Jawlensky zich steeds meer op landschappen en portretten ging concentreren. Hij varieerde steeds vaker op hetzelfde thema en maakte grote series. "Het meditatieve aspect van herhaling vormt een belangrijke spirituele impuls voor Jawlensky en het seriematige is een rode draad in zijn oeuvre." Want, zoals hierboven aangehaald, was Alexej von Jawlensky ook heel 'geestelijk' ingesteld. Hij ontmoette Rudolf Steiner, de grondlegger van de antroposofie en ook zijn treffen met (Nederlander, mede-kunstschilder en 'zoon van') Jan Verkade - die na zijn intrede in een kloostergemeenschap broeder Willibrord werd genoemd - maakte grote indruk op Jawlensky. Zijn leitmotiv kwam steeds meer te liggen op het onstoffelijke, de religie en de theosofie. Zo verdiepte Jawlensky zich in contemplatie en de yoga-leer en zijn verdere leven was een grote geestelijke zoektocht en zodoende onlosmakelijk verbonden aan zijn schilderkunst.
 |
| 1. 'Abstract Head - Karma', 1933 en 'Abstract Head: Evening (no. 28), 1931. 2. Zaaloverzicht. 3. 'Abstract Head/Savior's Face: Fate (no.5), 1918. 4. 'Savior's Face - Expectation', 1917. |
Vanaf het begin van zijn schilderscarrière bracht Jawlensky de verf in sterke tonen aan, wat aan de werken een hele krachtige uitdrukking gaf. De schilder bleek zeer origineel en vrij in het gebruik van rijke kleurschakeringen. In het begin verbeeldde hij nog vrij 'weelderig', later steeds meer geabstraheerd. Heel direct, krachtig én emotioneel. Vrijwel altijd ook op karton en die structuur van het cardboard zie je vaak terug in de schilderwerken.
synthese
Jawlensky wilde zijn innerlijke beleving tot uitdrukking brengen door een kleurrijke en expressieve weergave. De kunst moest in direct contact staan met de belevingswereld. Rond zijn veertigste levensjaar maakte Jawlensky zijn meest expressieve werken. Hij gebruikte rood, blauw, oranje, geel en groen en de vormen waren omlijnd met (Pruisisch) blauw. De schilderijen "bezaten een grote kracht vanuit een innerlijke extase."
Rond 1930 werd er bij Jawlensky artritis geconstateerd en in de laatste fase van zijn leven beperkte de ziekte zijn schilderen. Door de verlamming aan vingers en ellebogen, werd hij gedwongen tot een andere werkwijze: hij schilderde met gestrekte armen en zijn penseel tussen zijn handen vastgeklemd. "Juist die beperkingen dwongen hem om nog geconcentreerder te werken." Hij schilderde als een bezetene aan kleine 'Meditaties' (nu kon het immers nog). In totaal maakte hij meer dan achthonderd, kleine - aan Russisch-orthodoxe iconen refererende - portretjes (vaak niet groter dan 18×13 cm.). 'Gezichten' met sterk gereduceerde gelaatstrekken.
Jawlensky schreef in zijn memoires: "het gezicht is voor mij niet alleen een gezicht, maar de hele kosmos. In het gezicht openbaart zich het hele universum."
 |
| 1. Zaaloverzicht. 2. Twee werken uit de 'Variation-serie'. 3. Twee werken uit de 'Meditation-serie'. 4. Tekening 'Recumbent Female Nude', 1913. |
Bij "Expressionisme en Devotie' is een mooie catalogus verschenen en - net als bij zoveel eerdere tentoonstellingen in het Gemeentemuseum (al sinds 2010) - is er ook een kinderboek uitgebracht. Bette Westera schreef de tekst en - geheel in de trant van Jawlensky - werd het boek prachtig geïllustreerd door Sylvia Weve. Een aanrader!
-X-
Gelijktijdig met de tentoonstelling met het uitbundige werk van Alexej von Jawlensky opende zaterdag 29 september ook 'Bloem en Dier'. Ter gelegenheid van de zestigste verjaardag van Marc Mulders is er een kleine overzichtstentoonstelling gewijd aan deze Nederlandse schilder, aquarellist, fotograaf en glazenier.
Kijk voor bezoekersinformatie even op de site van het Gemeentemuseum.
-X-
Gelijktijdig met de tentoonstelling met het uitbundige werk van Alexej von Jawlensky opende zaterdag 29 september ook 'Bloem en Dier'. Ter gelegenheid van de zestigste verjaardag van Marc Mulders is er een kleine overzichtstentoonstelling gewijd aan deze Nederlandse schilder, aquarellist, fotograaf en glazenier.
Kijk voor bezoekersinformatie even op de site van het Gemeentemuseum.
 |
| Het kinderboek van Bette Westera en Sylvia Weve. |
