Weet je hoe Dolf Toussaint zijn fotografie omschreef? Hij noemde het "een voet tussen de deur van de tijd". Mooi uitgedrukt. De schrijver en journalist die noodgedwongen ging fotograferen had een onbedwingbare neiging om alles vast te leggen, want "voor je het weet is het voorbij".
Vanaf de jaren zestig struinde de ras-Amsterdammer met zijn camera door Mokum en in de zwart/wit-foto's portretteerde hij iedereen die voor zijn lens kwam. Kinderen, Jordanezen, kroegtijgers en hoerenlopers, huisvrouwen, duivenmelkers, Dam-zitters, marktkooplieden, Ome Joop en Tante Sjaan.
Boeren, burgers, buitenlui...
In het Amsterdamse Stadsarchief zie je tot en met 4 november een overzicht van het werk van deze 'zwerffotograaf'. Kijk je mee naar de mooie foto-documentaire met de tijdgeest van verandering?
 |
| 1. De Dam, 1971-1972. 2. Reclamefoto voor afwasborstel Lola, ca. 1960 (herdruk 2018). |
Dolf Toussaint (1924-2017) startte zijn carrière als journalist gespecialiseerd in de verslaglegging van het herstel van de naoorlogse bedrijvigheid en toen zijn fotograaf op een bepaald moment verstek liet gaan, besloot Toussaint zelf de camera ter hand te nemen. Een gouden greep, want vanaf dat moment was de fotograaf in hem geboren.
In het begin bracht hij zijn gezin uitgebreid in beeld, want waar anders te experimenteren dan in de huiselijke sfeer? Hij maakte ontroerend mooie en intieme foto's van vrouw en dochters en van lieverlee richtte hij zijn lens naar de straat om ook het zich daar voltrekkende dagelijkse leven vast te leggen. Geen overbodige romantiek, maar met humor het echte leven documenteren, daarin was Toussaint een meester. Hij had het voordeel dat mensen in die zestiger jaren geen bezwaar hadden om gefotografeerd te worden. Integendeel zelfs en dat is tegenwoordig wel anders (om begrijpelijke redenen overigens).
Zwerffotograaf
De foto's die hij schoot waren ongedwongen en authentiek: absoluut geen poses en ensceneringen. En zelf aan de rand van de volksbuurt wonend, maakte hij in 1965 een indrukwekkend fotoboek, getiteld 'De Jordaan'. De bijschriften in het koffietafelboek werden geschreven door stads-chroniqueur en 'Kronkels'-columnist Simon Carmiggelt en reken maar dat die treffend aansloten bij de beelden. "Dit boek toont u geen gevels, maar mensen", schreef Carmiggelt.
(Het boek - jarenlang een collector's item - is overigens nog/weer te koop).
 |
| 1. en 5. Zaaloverzicht. 2. Voetboogstraat 33, ca. 1963. 3. Laurierstraat, 1962-1963. 4. Palmpasen, ca. 1965. |
Na 'De Jordaan' liet het succes niet lang op zich wachten: de treffende manier waarop hij de mensen in beeld bracht maakte hem plotsklaps tot een gezien fotograaf. Hij hield van de stad en wist als geen ander mensen in hun sociale omgeving vast te leggen.
toen was geluk nog heel gewoon...
Mannen met hoeden en opgeschoten jongens met vetkuiven of 'Beatles-haar'. Vrouwen met sjaaltjes over hun gepermanente krullen of stijf getoupeerde 'suikerspinnen'. Een vrouw hangt uit het raam en roept haar matten-kloppende buurvrouwen toe. Jongetjes met schepnetjes en hengels en meisjes op het klimrek.
Het tijdsbeeld is evident en Toussaint was erbij. Sociaal bewogen ook. De foto's hebben een hoog "toen was geluk nog heel gewoon"-gehalte, maar schijn bedriegt. Toussaint was vooral geëngageerd en fotografeerde de 'overgeslagenen', zoals hij de mensen noemde met weinig geld of invloed en hij wist als geen ander dat de stad op het punt stond ingrijpend te veranderen. Later versloeg Toussaint ook de roerige sociale onrust van eind jaren zeventig en begin jaren tachtig.
De stadsvernieuwing en 'veryupping' ging Toussaint aan het hart. Het was een belangrijke drijfveer die hij mooi verwoordde in een artikel in Het Vrije Volk in 1965: "ik heb een sterke behoefte om vast te houden en vast te leggen, (...) trachtten een voet tussen de deur van de tijd te krijgen. Het is een verzet tegen de vergankelijkheid".
 |
| 1., 2. en 6. Zaaloverzichten. 3. Vinkenstraat, 1962-1963. 4. Noordermarkt, 1962-1962 5. Op de brug over de Prinsengracht, 1962-1963 (Coll. familie Toussaint). |
Naast maker van 'stadsgezichten' was Toussaint ook een belangrijk parlementair fotograaf. Vanaf het eind van de jaren zestig legde hij zich in opdracht van Vrij Nederland toe op het fotograferen van de Haagse politiek, ook weer op een directe en persoonlijke manier.
De Volkskrant omschreef zijn politieke werk verleden jaar bij zijn overlijden alsvolgt. "Toussaint was een kei in het vastleggen van onderonsjes. Of dat nu buiten een kroeg in de Jordaan was of in de wandelgangen van de Tweede Kamer, het maakte niet veel uit: Toussaint bracht zijn straatinstinct mee naar het parlement, met scherpe en humorvolle foto's als resultaat".
jeugdsentiment
Ik zie ze nog wel eens in de tram of op de markt: platina-geblondeerde dames met een voorkeur voor ietwat opzichtige gouden sieraden, studs en strass (oftewel bling-bling) en kledij met veel kant en allerlei dierenprints. Leggings. Het Jordanese tiep uit autochtonië. Dolf Toussaint heeft gelijk gehad: ze zijn er nog, maar niet met veel.
De stad is in de periode dat hij fotografeerde - tussen omstreeks 1960 en 2000 - ingrijpend veranderd. In de Jordaan wonen nu yuppen en expats.
 |
| Stadsarchief Amsterdam, Vijzelstraat 32. |
De tentoonstelling "Amsterdam voor het voorbij is" is nog tot en met 4 november te zien in het Stadsarchief in de Vijzelstraat. Een goede gelegenheid om ook het mooie gebouw eens te bekijken. Het markante pand - dat in de volksmond de naam 'De Spekkoek' kreeg - werd ontworpen door architect Karel de Bazel en het geldt als zijn belangrijkste werk. Het werd gebouwd tussen 1919 en 1926 ten behoeve van de Nederlandsche Handel-Maatschappelijk (zoals ook te lezen is op de gevelsteen boven de ingang).
Met een aantal originele details (zie bijvoorbeeld de kluis in de kelder) zeker de moeite van een bezoek waard.
-X-
Voor de grap en stiekem heb ik ook een (van de weinige en onscherpe) foto's uit mijn jeugd 'verstopt'. Het meisje rechts op de foto tijdens de Palmpasen-optocht (met de korte pony en appelwangetjes): dat ben ik. Helemaal links staat 'grote' zus Joke. :-)
Jeugdsentiment....
