Even wegdromen... Denk je eens in. Het geluid van de branding en een windje vanuit zee. Een breed zandstrand met een grillige duinenstrook onder een fraaie wolkenlucht. Daarachter landerijen en schilderachtige dorpjes te midden van oude bossen. En dan dat licht.... Heb je 'm?
Deze ongerepte natuur op het idyllische Zeeuwse Walcheren heeft van oudsher kunstenaars geïnspireerd tot grootse prestaties. Precies daar, in dorpen en buurtschappen als Domburg, Veere, West- en Oostkapelle en Zoutelande schilderden mensen als Jan Toorop en Piet Mondriaan in het begin van de 20e eeuw je reinste meesterwerken. En kun je nagaan: één van die topstukken - Mondriaan's 'Zomer, Duin in Zeeland' (1910) is speciaal vanuit het New Yorkse Guggenheim Museum* ingevlogen.
Terug naar de kust...
*Het Guggenheim heeft het schilderij van Mondriaan - eigendom van het Gemeentemuseum - sinds het begin van de zeventiger jaren in langdurige bruikleen (Het gemeentemuseum kan er wel een missen: ze hebben er immers zat. Zo'n 300 tekeningen en schilderijen... :-)
Kijk mee naar zomerse taferelen in de expositie 'Aan Zee' in het mooie Haagse Gemeentemuseum.
 |
| 1. Piet Mondriaan (1872-1944), 'Zomer, Duin in Zeeland', 1910. Olieverf op doek Gemeentemuseum Den Haag, langdurig bruikleen aan Solomon R. Guggenheim Museum, New York. 2. en 3. Stephan Vanfleteren met werk uit de serie 'Terre/Mer', 2018. |
A propos: misschien wel het mooiste kunstwerk van het Gemeentemuseum is het gebouw zelf. Het monumentale pand werd immers gebouwd naar een ontwerp van 'grootmeester' H.P. Berlage.
En dan - bij het begin van de expositie 'Aan Zee' - zie je eerst het poëtische werk van Stephan Vanfleteren. In opdracht van het museum maakte deze - meestal in zwart/wit fotograferende Belgische kunstenaar een serie foto's op Walcheren. En in tegenstelling tot zijn illustere expressieve voorgangers ruim een eeuw eerder, legde Vanfleteren vooral de verstilling vast. Het zijn meditatieve beelden. Mooi, zeker ook door de sobere presentatie.
En dan - bij het begin van de expositie 'Aan Zee' - zie je eerst het poëtische werk van Stephan Vanfleteren. In opdracht van het museum maakte deze - meestal in zwart/wit fotograferende Belgische kunstenaar een serie foto's op Walcheren. En in tegenstelling tot zijn illustere expressieve voorgangers ruim een eeuw eerder, legde Vanfleteren vooral de verstilling vast. Het zijn meditatieve beelden. Mooi, zeker ook door de sobere presentatie.
"Het is buiten zoo mooi van kleur, kleur, kleur en zon*"
De Zeeuwse kust heeft aan het einde van de negentiende- en begin twintigste eeuw een grote aantrekkingskracht op schilders en schrijvers. Het licht op de Zeeuwse eilanden zou anders zijn dan in de rest van Nederland. "Lichter, blonder".
Dorpen als Veere, West- en Oostkapelle, Zoutelande zijn populair, maar met name in Domburg is het zomers een komen en gaan van kunstenaars die zich laten inspireren door de unieke glinstering van het licht, de noeste arbeid van vissers en boeren, de rijke natuur en het ongerepte landschap. En het kustdorp groeit - door die geregelde bezoeken van schilders en schrijvers uit tot een heuse kunstenaarskolonie.
* Jan Toorop in 1908 tijdens zijn verblijf in Domburg.
 |
| Een 'blokje' Jan Toorop: 1. 'De Schelpenvisser', 1904. 2. 'Zeeuwse Boer', 1904 3. 'De Werkers', 1905. 4. Zaaloverzicht. 5. 'De Vissersvloot van Veere', 1907. 6. 'Dijkweg bij Westkapelle', 1910. |
"Zomer in Zeeland,
een dorp aan een duinrand.
Een stukje grond in groen verborgen.
Zomer in Zeeland, de zon van de zeekant,
ontvouwt een dag van lokkend leven.
Duinen en stranden en strelende handen,
die niets willen weten van aardse zorgen.
Zomer in Zeeland, een zomer alleen voor
ons beiden, beiden..."
(Vrij naar een hit uit 1971 van het duo Saskia & Serge).
Zeeland. Veelvuldig bezongen en geportretteerd, met het uiterste puntje van Walcheren in het bijzonder. "Domburg is verrukkelijk en een goudmijn voor schilders". Zo omschreef het Algemeen Handelsblad in 1886 het kustplaatsje (zoals valt te lezen in 'Aan Zee': de bij de tentoonstelling behorende eenmalige informatieve uitgave).
In het Gemeentemuseum Den Haag opende afgelopen week (14/7) de tentoonstelling 'Aan Zee', waar aan de hand van zo'n vijftig schilderijen en tekeningen van Jan Toorop, Ferdinand Hart Nibbrig, Piet Mondriaan en Jacoba van Heemskerck hun fascinatie voor de Zeeuwse kust wordt getoond. In de expositie zien we stranden, duinen, de zee, de vuurtoren van Westkapelle, hardwerkende vissers, Zeeuwse meisjes en verweerde boeren-tronies. Walcheren ruim een eeuw geleden.
 |
| Drie maal Ferdinand Hart Nibbrig: 1. 'Zeeuwse Boer', 2. 'Zoutelande', beiden uit de periode 1910-1915 en 3. 'Zeeuws Meisje', 1914. Dan drie schilderijen van Piet Mondriaan: 4. 'Kerk te Domburg', 1909. 5. 'Zee na Zonsondergang', 1909 en 6. 'Avond: de Rode Boom', 1908-1910. |
De vier in de expo getoonde kunstenaars maakten 'luministische' werken: kleurrijke, fonkelende taferelen met mooie lichteffecten. Dat luminisme* slaat op de techniek die in die tijd opgang deed (van circa 1890 tot 1920) met het accent op het licht. Ik leer op de site van de kunstbus dat deze stijl een groot aantal overeenkomsten vertoonde met het pointillisme: sterker nog, het luminisme ging verder dan de 'stippenstijl'. Het was de bedoeling om het licht vorm te geven middels brede, blokvormige vlakken en heldere kleuren. "Met schreeuwend felle streepjes verf werd een voorstelling snel op het doek gezet".
luminisme en pointilisme
Goed. Het middelpunt van deze aan Zeeland verknochte kunstenaars was schilder, tekenaar en graficus Jan Toorop (1858-1928). Hij bezocht de badplaats vanaf de zomer van 1897 en dat bleef hij zo'n twintig jaar doen. Met een enorme experimenteer-drift legde hij de werking van dat typische Zeeuwse licht vast en hij was ook degene die andere kunstenaars enthousiasmeerde voor een bezoek aan het idyllische Walcheren.
Één daarvan was Piet Mondriaan (1872-1944) die in 1908 voor het eerste Domburg bezocht. Hij is dan al wel succesvol met zijn 'realistische' werk, maar ook zoekende en op een keerpunt in zijn schildersloopbaan. En je kunt gerust stellen dat hij in Domburg zijn eerste essentiële stappen op weg naar zijn abstracte werk zette. Ook hij probeerde het licht te 'pakken', wat goed te zien is in 'Duin I' en 'Zee na Zonsondergang', beiden uit 1909 (zie foto's).
 |
| Weer drie maal Pier Mondriaan: 1. 'Duin I', 1909. 2. 'Zomermorgen: Vuurtoren bij Westkapelle in Oranje', 1909-1910 en 3. 'Pointilllistische studie met Duinen en Zee', 1909. Dan het werk van Jacoba van Heemskerck: 4. 'Twee Bomen', 1908-1910. 5. (links) 'Kasteel van Westhove', 1903 en 'Landschap no.15', 1912-1914 en tenslotte 6. 'Bild. No. 25', 1915. |
(De voor mij onbekende) Ferdinand Hart Nibbrig (1866-1915) is de derde kunstenaar die in de expositie 'Aan Zee' wordt belicht. Naar mijn mening mooi, lieflijk en toegankelijk, werd het werk van deze kunstschilder toentertijd door sommige critici afgedaan als "voorspelbare kunst zonder hartstocht'.
Hoe dan ook: Hart Nibbrig was zo gecharmeerd van de Zeeuwse kust dat hij in 1910 op een duin in Zoutelande een huis liet bouwen, genaamd 'Santvlught'. En een leuk feitje: dit tot Rijksmonument verklaarde huis is ook nu nog - net als in de tijd van Hart Nibbrig - te huur als vakantiewoning.
De vierde kunstschilder is Jacoba van Heemskerck (1876-1923). Ook Van Heemskerck liet in het Zeeuwse een huis bouwen: Villa Loverendale in Domburg, waar zij in de zomers samenwoonde met haar grote liefde Marie Tak van Poortvliet. 'Vreemde eend in de bijt' - want stilistisch heel anders dan de stippen en strepen van de andere deelnemers aan de expo - maakte Van Heemskerck maar heel kort luministische werken. Je kunt zien dat zij veel meer dan de anderen, waarde hechtte aan krachtige, bewegelijke lijnen en vormen.
(Ook) mooi, maar anders.
Hoe dan ook: Hart Nibbrig was zo gecharmeerd van de Zeeuwse kust dat hij in 1910 op een duin in Zoutelande een huis liet bouwen, genaamd 'Santvlught'. En een leuk feitje: dit tot Rijksmonument verklaarde huis is ook nu nog - net als in de tijd van Hart Nibbrig - te huur als vakantiewoning.
De vierde kunstschilder is Jacoba van Heemskerck (1876-1923). Ook Van Heemskerck liet in het Zeeuwse een huis bouwen: Villa Loverendale in Domburg, waar zij in de zomers samenwoonde met haar grote liefde Marie Tak van Poortvliet. 'Vreemde eend in de bijt' - want stilistisch heel anders dan de stippen en strepen van de andere deelnemers aan de expo - maakte Van Heemskerck maar heel kort luministische werken. Je kunt zien dat zij veel meer dan de anderen, waarde hechtte aan krachtige, bewegelijke lijnen en vormen.
(Ook) mooi, maar anders.
 |
| Piet Mondriaan, 'Molen bij Domburg', 1908. |
'Aan Zee' is een heerlijke, zonnige exhibitie die je de hele lange zomer kunt bezoeken. Nog tot en met 18 november droom je over (vervlogen) lome dagen in de duinen, op het strand en aan zee.....
En er is meer strand-genoegen! In het kader van het tweehonderd-jarige bestaan van de badplaats zie je in het museum ook (en tot en met 16 september) de presentatie 'De Haagse School op Scheveningen'. Daarvoor gaan we een paar decennia verder terug (naar de periode 1860 tot 1900) en dompelen ons onder in de door de schilders van de Haagse School vervatte schoonheid van de Scheveningse luchten, het licht en het water aldaar.
Van de week lees je mijn verslag van de tentoonstelling over dit strandfestijn. So stay tuned!
-X-
Nog even terug naar dat schilderij van Mondriaan dat speciaal is teruggehaald uit New York voor de expositie over het Zeeuwse Domburg. De grap is: er hangen er twee! Ik zag een versie in de expositie 'Aan Zee' (en dat dit die uit New York) en eentje in 'Mondriaan en De Stijl', een grote collectie-selectie met topstukken van het museum.
Mondriaan schilderde twee vrijwel identieke werken, die alleen in kleine nuances verschillen (de maat van het schilderij en de kleur van de verf).
In ieder geval goede reden om ook naar die laatste expo te gaan kijken....
 |
| Ook mooi: (1.) in de vijver voor het museum een sculptuur van Morgan Betz, 'Green Eggs & Ham' en (2.) één van de uitvoerde werken van Sol Lewitt op de muren van het museum. |
Tekst en alle (iPhone) foto's: © Miriam van der Meer (tenzij anders vermeld).
