Ruim 750.000 Japanners gingen ons al voor, want zoveel belangstellenden bezochten de reizende tentoonstelling in (resp.) Sapporo, Tokyo en Kyoto*. De bewoners van het Land van de Rijzende Zon zijn namelijk dol op impressionisten en dan met name op Vincent van Gogh. Of, zoals de Japanners hem noemen, 'Gohho'.
Met 60 schilderijen en tekeningen én een boeiende collectie Japanse prenten zie je in het Van Gogh Museum welke uitwerking Japan had op de kunstenaar. Zelf is hij er nooit geweest, maar Van Gogh raakte in de ban én gefascineerd door de 19e eeuwse kleuren-houtsneden (de zogenaamde ukiyo-e) die hij verzamelde. De expositie 'Van Gogh & Japan' laat - heel mooi - de Japanse invloeden op het werk van Van Gogh zien. Soms is het effect subtiel; in andere gevallen zeer expliciet, zoals in het prachtige schilderij 'Courtisane' uit 1887.
Op donderdag 22 maart opende onze koning de tentoonstelling en het publiek kon vanaf de volgende dag terecht. Pers(muskieten) en (zogenaamde) social influencers, waaronder moi kregen eerder deze week alvast een - door directeur Axel Rüger en conservator en mede-samensteller Nienke Bakker geleide - vooruitblik.
Met 60 schilderijen en tekeningen én een boeiende collectie Japanse prenten zie je in het Van Gogh Museum welke uitwerking Japan had op de kunstenaar. Zelf is hij er nooit geweest, maar Van Gogh raakte in de ban én gefascineerd door de 19e eeuwse kleuren-houtsneden (de zogenaamde ukiyo-e) die hij verzamelde. De expositie 'Van Gogh & Japan' laat - heel mooi - de Japanse invloeden op het werk van Van Gogh zien. Soms is het effect subtiel; in andere gevallen zeer expliciet, zoals in het prachtige schilderij 'Courtisane' uit 1887.
Op donderdag 22 maart opende onze koning de tentoonstelling en het publiek kon vanaf de volgende dag terecht. Pers(muskieten) en (zogenaamde) social influencers, waaronder moi kregen eerder deze week alvast een - door directeur Axel Rüger en conservator en mede-samensteller Nienke Bakker geleide - vooruitblik.
* In het Hokkaido Museum of Modern Art bezochten 200.000 mensen de expositie die daar in augustus 2017 opende; zo'n 370.000 gingen naar het Tokyo Metropolitan Art Museum en tenslotte zagen 183.000 mensen de expo in het National Museum of Modern Art in Kyoto.
 |
| Vincent van Gogh, Amandelbloesem, 1890. ©Van Gogh Museum, Amsterdam (Vincent van Gogh Stichting). |
 |
| 'Zelfportret met verbonden oor', 1889 (een bruikleen van The Courtauld Gallery, London), op de achtergrond zie je een Japanse prent. |
Japonisme
Ook Frankrijk was sinds de jaren zestig van de negentiende eeuw in de ban van Japan. Zelfs de grote warenhuizen zoals Printemps en Au Bon Marché verkochten chinois- en japonaiserieën. Veel kunstschilders zoals Manet, Monet en Degas ontdekten de Japanse kunst en bij Vincent van Gogh was dat niet anders. In 1885 verbleef hij in Antwerpen en daar leerde hij de kleurrijke ukiyo-e kennen en kocht hij daar zijn eerste prenten. In zijn Parijse jaren (1886-1888) kwam hij geregeld in de kunsthandel van Siegfried Bing die gespecialiseerd was in dergelijke kunst.
In de bij de tentoonstelling uitgegeven catalogus kun je lezen dat Van Gogh bij Bing honderden prenten kocht* (uiteindelijk had hij een collectie van 660 stuks). Het was zijn bedoeling om deze met flinke winst door te verkopen: één van de pogingen van de kunstenaar om zijn deplorabele financiële situatie een impuls te geven.
In de bij de tentoonstelling uitgegeven catalogus kun je lezen dat Van Gogh bij Bing honderden prenten kocht* (uiteindelijk had hij een collectie van 660 stuks). Het was zijn bedoeling om deze met flinke winst door te verkopen: één van de pogingen van de kunstenaar om zijn deplorabele financiële situatie een impuls te geven.
* (Leuk weetje en ook uit de catalogus:) de gemiddelde prijs voor zo'n prent was 3 'sous' - ca. 15 centimes, ruwweg de prijs van een aperitief. Van Gogh prikte een heleboel van deze 'goedkope' prenten als moodboard met punaises aan de muur van zijn atelier. Op dezelfde manier zijn deze prenten ook te zien in de tentoonstelling: heel 'oneerbiedig' vastgeprikt met punaises als ware het popster-posters.
Van Gogh wilde de door hem (op afbetaling) gekochte prenten dus verkopen, maar raakte meer en meer gefascineerd door die grafiek (en van zijn handeltje is niets terecht gekomen). Wel resulteerde zijn bestudering van de prenten in de zomer 1887 in enkele bijzondere schilderijen. Zijn eerste 'kopie' of nageschilderde prent, 'Bloeiende pruimenboomgaard' baseerde hij op grafiek van kunstenaar Hiroshige. Zo ook zijn 'Brug in de regen'. De eerder genoemde 'Courtisane' was het resultaat van een studie naar de houtsnede van de Japanner Keisai Eisen.
Toen Van Gogh begin 1888 naar Arles verhuisde, groeide zijn bewondering bijna uit tot een 'religie'. Tijdens zijn treinreis naar het zuiden keek hij uit het raampje van zijn coupé en zag "of het al Japans was". Hij vond de Provence "even mooi als Japan", zoals hij dat kende van de prenten. "Vanwege de helderheid van de atmosfeer en de vrolijke kleureffecten".
 |
| 1. Nienke Bakker legt uit bij 'Courtisane (naar Eisen). 2. 'Bloeiende pruimenboomgaard (naar Hiroshige)', 1887 © Van Gogh Museum (Vincent van Gogh Stichting). 3. Het voorbeeld van Utagawa Hiroshige, 'De residentie met de pruimenbomen in Kameido', 1857. 4. 'Brug in de regen (naar Hiroshige)', 1887. 5. Zelfportret (als zenboeddhist), 1888. |
Inspiratie uit het Oosten
Met zijn 'imitaties' bestudeerde Van Gogh de Japanse kunst: de heldere, felle kleuren, de compositie, de sterke contouren en het soms overdreven perspectief. Ook de onderwerpen, vaak heel alledaags of van de natuur (zoals de landschappen) spraken hem erg aan.
Zijn schilderijen, zo schreef hij zelf, waren "zoals de Japanse prenten" en zijn tekeningen "in het genre" ervan. Daarnaast bewonderde hij de 'mystieke filosofie' en discussieerde hij met andere kunstenaars over de 'exotische' esthetiek. Hij plaatste de Oosterse cultuur op een voetstuk en wilde ook volgens deze levensovertuiging gaan leven. In 1888 maakte hij zelfs een portret waarop hij zichzelf (met een kaalgeschoren hoofd) afschilderde als zenboeddhist en monnik.
Zijn schilderijen, zo schreef hij zelf, waren "zoals de Japanse prenten" en zijn tekeningen "in het genre" ervan. Daarnaast bewonderde hij de 'mystieke filosofie' en discussieerde hij met andere kunstenaars over de 'exotische' esthetiek. Hij plaatste de Oosterse cultuur op een voetstuk en wilde ook volgens deze levensovertuiging gaan leven. In 1888 maakte hij zelfs een portret waarop hij zichzelf (met een kaalgeschoren hoofd) afschilderde als zenboeddhist en monnik.
 |
| 1. 'Mand met sinaasappels', 1888. 2. 'Veld met irissen bij Arles', 1888. 3. 'Besneeuwd landschap met Arles in de achtergrond', 1888. 4. Zaaloverzicht. 5. 'Amandelbloesem', 1890. |
En hoe sterk die fascinatie ook was, na een jaar verdween Van Goghs liefde voor Japan naar de achtergrond. Zijn bewondering voor het Oosterse en exotische bleef groot, maar zijn eigen pogingen om 'op zijn Japans' verder te werken, taande. Hij vond zichzelf gewoon niet goed genoeg. "Welnu als schilder zal ik nooit iets belangrijks betekenen, dat besef ik ten volle", schreef hij teleurgesteld aan broer Theo.
Tot zover de 'theorie' achter de tentoonstelling 'Van Gogh & Japan'.
"Leuk museum, als je van Van Gogh houdt". Op deze droge manier beoordeelde een bezoeker het Van Gogh Museum in een recensie op internet. Een waarheid als een koe.
En nu moet je weten dat ik mezelf nooit als een groot Vincent van Gogh-liefhebber heb beschouwd. Ik kende de kunstschilder tot voor kort eigenlijk alleen van zijn tophits en publiekslievelingen als 'De Aardappeleters', alle door hem geschilderde zonnebloemen (5 stuks) en zijn zelfportretten (en natuurlijk van de tv-serie van Jeroen Krabbé), maar van die schilderijen werd én word ik niet echt warm van binnen.
Door een expositie als Van Gogh & Japan én de bijbehorende uitleg (en de catalogus) gaat zijn werk voor mij steeds meer leven en weet ik dat zijn oeuvre uit veel meer bestaat dan uit de bovenstaande crowd pleasers.
De enige conclusie die ik daarom kan trekken is: ik ben om!
"Leuk museum, als je van Van Gogh houdt". Op deze droge manier beoordeelde een bezoeker het Van Gogh Museum in een recensie op internet. Een waarheid als een koe.
En nu moet je weten dat ik mezelf nooit als een groot Vincent van Gogh-liefhebber heb beschouwd. Ik kende de kunstschilder tot voor kort eigenlijk alleen van zijn tophits en publiekslievelingen als 'De Aardappeleters', alle door hem geschilderde zonnebloemen (5 stuks) en zijn zelfportretten (en natuurlijk van de tv-serie van Jeroen Krabbé), maar van die schilderijen werd én word ik niet echt warm van binnen.
Door een expositie als Van Gogh & Japan én de bijbehorende uitleg (en de catalogus) gaat zijn werk voor mij steeds meer leven en weet ik dat zijn oeuvre uit veel meer bestaat dan uit de bovenstaande crowd pleasers.
De enige conclusie die ik daarom kan trekken is: ik ben om!
 |
| 1. 'Vissersboten op het strand' en 3. 'Zeegezicht' bij Les Saintes-Maries-de-la-Mer, 1988. 2. Zelfportret als schilder', 1887-1888. |
Tegelijkertijd met Van Gogh & Japan is er in Den Haag de tentoonstelling 'Mesdag & Japan' (het Verre Oosten verzameld) te zien. Niet toevallig, want het Van Gogh Museum beheert sinds 1991 de Mesdag Collectie. In deze tijdelijke expositie zie je de Japanse toegepaste kunst die Hendrik Willem Mesdag rond de opening van zijn museum in 1887 verzamelde.
Nog meer Japan
De collectie bestaat uit meer dan honderd objecten, variërend van Samoerai-zwaarden tot Satsuma-vazen. Mesdag & Japan is te zien in Den Haag tot en met 17 juni aanstaande.
Het Van Gogh Museum verwacht topdrukte (en dan niet alleen in verband met de vele Japanse toeristen die de tentoonstelling zullen bezoeken). Dus alle reden - nu meer dan ooit - om je entreekaarten vooraf via de website te bestellen.
 |
| Prenten uit Van Gogh's collectie. |
"Ik benijd de Japanners om die enorme helderheid die alle dingen bij hen hebben. Hun werk is even gemakkelijk als ademhalen en zij maken een figuur in enkele trefzekere lijnen met hetzelfde gemak, alsof het even simpel is als het dichtknopen van je vest."
Vincent van Gogh in een brief aan zijn broer Theo (1888).
