Ik had nog nooit van haar gehoord: fotograaf Maria Austria, wat natuurlijk niks zegt. Ten tijde van haar grootste roem - in de jaren zestig en zeventig van de vorige eeuw - (ik was nog een kind) was Maria Austria vooral bekend als vernieuwend fotograaf van experimenteel en modern theater. Haar plotselinge dood in 1975 deed veel stof opwaaien, maar daarna is zij - onterecht, in de vergetelheid geraakt. Jammer, want deze perfectionistisch vakvrouw verdient een plaats in de ranglijst van de belangrijkste fotografen van de voorbije eeuw.
In het Joods Historisch Museum (gehuisvest in vier monumentale synagogen in de hoofdstad) is op dit moment een fotografische biografie te zien van de Amsterdams-Joodse Maria Austria. Kijk mee naar het werk van een fotograaf die "schilderde met licht".
 |
| Het Nationale Ballet repeteert buiten, 1963 © Maria Austria / MAI. |
Ik vind het een beetje vreemd dat zij in alle omschrijvingen die ik over haar las, wordt aangeduid als 'Amsterdams' (en ik doe het trouwens ook), terwijl Maria Austria geen 'Mokumse' was. De fotograaf werd in 1915 als Maria Oestreicher in Karlsbad, Bohemen (nu Karlovy Vary in Tsjechië) geboren en zij vluchtte in 1937 naar Amsterdam in verband met het oprukkende nazisme in Duitsland. Oestreicher werd Austria en ja, vanaf die tijd heeft zij altijd in Amsterdam gewerkt en geleefd.
Zoals gezegd: het Joods Historisch Museum geeft momenteel een biografisch overzicht van haar mooie, veelzijdige werk. In de tentoonstelling wordt haar levensverhaal vertelt beginnende bij haar geboorte in een welgesteld, intellectueel milieu.
In 1933 vertrok de toen 18-jarige Maria naar Wenen waar zij een fotovakopleiding ging volgen en dat feit verbaasde mij. Een jonge vrouw (een meisje nog) die in haar eentje (wonend in een wereldstad) een vakopleiding mocht volgen. In die tijd! Toch schijnt dat niet ongebruikelijk te zijn geweest. In de documentatie staat te lezen dat veel meisjes uit de gegoede burgerij op 'onze Oosterflank' kozen voor het beroep van fotograaf. De helft van Maria's medestudenten was vrouw.
In 1933 vertrok de toen 18-jarige Maria naar Wenen waar zij een fotovakopleiding ging volgen en dat feit verbaasde mij. Een jonge vrouw (een meisje nog) die in haar eentje (wonend in een wereldstad) een vakopleiding mocht volgen. In die tijd! Toch schijnt dat niet ongebruikelijk te zijn geweest. In de documentatie staat te lezen dat veel meisjes uit de gegoede burgerij op 'onze Oosterflank' kozen voor het beroep van fotograaf. De helft van Maria's medestudenten was vrouw.
fotograferen uit aandrift zonder franje
In de zaaltekst is te lezen wat je op de (vroege) foto's van Maria Austria kunt zien. Harde contrasten, ongebruikelijke camera-standpunten en afsnijdingen, diagonale composities en close-ups: kenmerken voor de Nieuwe Zakelijkheid. "Deze dominante stroming in de Europese fotografie in de jaren dertig brak met het 'picturalisme' - het streven naar schilderachtige effecten op foto's - en ging juist uit van de eigen esthetische mogelijkheden van het medium."
 |
| 1. Zaaloverzicht. 2. Zomer, 1955, © Maria Austria / MAI. 3. Zaaloverzicht. |
Martien Frijns, onderzoeker, vormgever en auteur van het boek 'Maria Austria, fotografe' (2018) was drie jaar bezig om haar uitgebreide oeuvre te catalogiseren en daaruit blijkt dat Austria's werk bestaat uit vier verschillende thema's. Zij maakte prachtige portretten (en niet van de minsten), semi-vrij werk, verslaglegging van de podiumkunsten én documentaire-fotografie en het Joods Historisch Museum maakte bij het boek van Frijns een tentoonstelling waar al deze facetten aan de orde komen.
een onafhankelijke, gedreven vakvrouw
We zouden Austria tegenwoordig betitelen als workaholic, want uit alles blijkt dat zij 'leefde om te werken'. Na de 2de Wereldoorlog - de fotograaf dook in 1943 onder, maar zag desondanks kans vanuit haar onderduikadres acties uit te voeren voor het verzet - stortte zij zich non-stop en onverschrokken op het fotograferen. Maria Austria was een betrokken, geëngageerd fotograaf, die vooral oog had voor de menselijkheid in alle door haar vastgelegde situaties. In haar (overwegend zwart/wit) foto's van hoge kwaliteit focuste Maria Austria op de emoties en de beleving van mensen, vooral vrouwen en kinderen.
Zij fotografeerde de na-oorlogse armoede, de uit de kampen terugkerende joden, de verwoestende gevolgen van de oorlog en de wederopbouw. Zij maakte een beeldend verslag van een Scoutingkamp, legde de repatriëring van militairen uit Indonesië vast en maakte een fotoreportage over de ellende na de Watersnoodramp.
Austria maakte talloze beeld-documentaires voor kranten en tijdschriften (zoals het Algemeen Handelsblad en Libelle) en haar serie over het Achterhuis, de onderduik-plek van de familie Frank (gemaakt in 1952), werd een belangrijke 'special' in haar levenswerk.
 |
| 1. t/m 3. Impressies van de tentoonstelling. |
 |
| 1. James Baldwin tijdens een bezoek aan Nederland, 1965. Collectie Joods Historisch Museum. 2. Theatre Unlimited, Kampala, Oeganda; Ama Virikiti van Robert Serumaga (Mickery Theater), 1974. Beide foto's © Maria Austria / MAI. |
Hoewel de (experimentele) theaterwereld gedurende haar gehele loopbaan onderwerp van haar foto-verhalen is geweest, verbeeldde Maria Austria de laatste twaalf jaar van haar leven uitsluitend ballet, toneel en muziek en zij werd daarmee de belangrijkste theaterfotograaf van Nederland. Vanaf het begin van het Holland Festival legde zij elke editie vast en daarnaast waren ook het Concertgebouworkest en de Nederlandse Opera Stichting haar vaste opdrachtgevers.
een pittige tante en zeer to-the-point
In 1975 overlijdt de fotograaf - pas 59 jaar oud en volop actief - plotseling aan de gevolgen van een verwaarloosde griep. In de epiloog is te lezen dat haar gezondheid steeds verder achteruit was gegaan door het jarenlange harde werken en een aanleg voor astma. De gedreven, perfectionistische Maria Austria rookte als een ketter...
Wat ik van de tentoonstelling vond? Mijn enige minpuntje is de hoge foto-dichtheid per m². Wat mij betreft kregen de foto's meer, eh......'room to move'.....
De tentoonstelling met het mooie werk van deze kunstenaar is t/m 2 september te zien in het Joods Historisch Museum.
-X-
Aankomende week openen maar liefst twee nieuwe tentoonstellingen. (En als je het goed vindt) dan representeer ik jou bij de pers-preview van 'High Society' in het Rijksmuseum in Amsterdam én aankomende vrijdag in de Kunsthal Rotterdam voor de opening van 'Hyperrealisme Sculptuur'.
Wil je geen van mijn verslagen missen (zoals van deze blockbuster exposities)? Like dan mijn Facebook-pagina.
 |
| Maria Austria met camera, 1946, © Henk Jonker / MAI. |
PS: Zelf foto's maken op een tentoonstelling met fotografisch werk kan 'lastig' zijn. En dan bedoel ik niet dat vervelende, vaak spiegelende glas in de fotolijsten. Er is meestal een andere - en belangrijker - beperking en dat is het copyright op het beeldmateriaal. Zo ook in dit geval. Vandaar dat ik in dit weblog (mede) gebruik heb gemaakt van (pers)foto's van het Maria Austria Instituut.
Tekst en (iPhone) foto's: www.agreylady.nl, tenzij anders vermeld.
