In Ons' Lieve Heer op Solder: 'Tussen Kunst en Kerst' met Clemens Merkelbach van Enkhuizen

"Da's een hele mond vol, die kop boven dit bericht".

Ja, dat klopt en dat komt omdat ik je vandaag ook veel heb uit te leggen. Dit blogbericht handelt namelijk over een huiskerk, thans museum, genaamd 'Ons' Lieve Heer op Solder', waar van de week de tentoonstelling 'Tussen Kunst en Kerst' opende, waarin de verzameling én de kunst te zien is van tekenaar, schilder, graficus en topograaf Clemens Merkelbach van Enkhuizen.
Kom in de kerstsfeer en kijk mee in deze voormalige kousenwinkel op de Wallen.

1. Kerstgroep. 2. Olieverf-miniatuur, 'de moeder van Merkelbach', 1973. 3. Het oorspronkelijke pand (smal maar diep).

Huis-, zolder- én schuilkerk

Op de hoek van de Oudezijds Voorburgwal en de Heintje Hoekssteeg, in het oudste deel van de Amsterdamse binnenstad (en tegenwoordig ook hartje Red Light District) staat het pand uit ca. 1630 dat door de rooms-katholieke handelaar Jan Hartman in 1661 werd verbouwd tot kousenwinkel. Voor zijn zoon Cornelis, die voor priester studeerde, liet hij gelijkertijd op de zolderverdieping (over de breedte van twee achterhuizen in de steeg) een huis- en tevens schuilkerk inrichten. 'Roomsen' mochten in die tijd na de Reformatie namelijk geen openbare missen meer houden. Vrij uniek is dit godshuis, want (en ik citeer:) "het is de enige van de vroeger talrijke Amsterdamse zolderkerkjes die in vrijwel oorspronkelijke staat bewaard is gebleven". Na het Rijksmuseum is Museum Ons’ Lieve Heer op Solder het oudste museum van de stad, waar ook - of wéér moet ik zeggen - kerkdiensten worden gehouden.

Tot mijn schande én inmiddels ook spijt, moet ik bekennen dat ik nooit eerder de behoefte voelde een bezoek te brengen aan dit museum. In mijn vooringenomenheid stond de zolderkerk synoniem met saai en dul en kon ik wel iets beters bedenken dan een bezoek te brengen aan een kerk (die had ik in mijn jeugd immers al vaak genoeg van binnen gezien, zo oordeelde ik). Fout! Nou ja, fout? Jammer, want Ons' Lieve Heer op Solder is charmant en interessant.
Afgelopen vrijdag gaf ik gehoor aan de uitnodiging voor de feestelijke presentatie (met high tea!) van de kunst- en kerstverzameling van Clemens Merkelbach van Enkhuizen. In het grachtenpand uit de Gouden Eeuw zijn vanaf 9 december bijzondere kerststallen en religieuze beelden te zien, terwijl in het nieuwe gedeelte schilderijen en tekeningen van de 80-jarige kunstenaar hangen.

1. Zicht op een zelfportret nét voordat de expo werd geopend. 2. Zelfportret uit 1967 en rechts, een portret uit 1964 van de inmiddels overleden levenspartner Gerard Spruyt. 3. 'Uitzicht op de Keizersgracht in het vroege voorjaar', 2001-2002.

Een heer van stand

Clemens Merkelbach van Enkhuizen (1937, gem. Roosendaal) studeerde in de zestiger jaren aan de Amsterdamse Rijksakademie van Beeldende Kunsten, alwaar hij zich specialiseerde in de portretkunst. Naast veel portretopdrachten, tekende en schilderde de kunstenaar in zijn atelier op de bovenverdieping van zijn woning aan de Keizersgracht ook veel stadsgezichten en dan met name kerken. Eerst in Breda en later in Amsterdam en dan vaak van (19de eeuwse) godshuizen die als gevolg van de segregatie in de jaren ’60 gesloopt werden. "In Merkelbach's werk is de drang om het vergankelijke vast te houden zichtbaar. Met bloedend hart documenteerde hij de teloorgang. Zo maakte hij een serie tekeningen van de afbraak van De Willibrordus Buiten de Veste*".

* De grootste neogotische kerk van Amsterdam (op de hoek Amsteldijk en Ceintuurbaan) die in 1873 werd opgeleverd naar een ontwerp van architect Pierre Cuypers: ja, díe; de Cuypers van het Rijksmuseum en het Centraal Station. De kerk werd in 1966 afgebroken.

Redder van verweesde beelden

Merkelbach is naast kunstenaar ook een fervent verzamelaar van religieuze objecten en dan met name uit de neo-gotica*. Scharrelend tussen alle afgedankte spullen kocht de kunstenaar bij kooplieden op het Waterlooplein en andere rommelmarkten én in antiekwinkels en op veilingen heiligenbeelden uit eerder gesloopte kerken. Steeds meer verweesd katholiek erfgoed kreeg door die 'strooptochten' een plekje in zijn huis. In zijn atelier 'struikel' je over de eikenhouten kapitelen, de engelenkopjes, stukken altaar, wierookvaten, monstransen, een hostie-doos en nog véél meer decoratieve voorwerpen, allemaal in de Cuyperiaanse neo-gotische stijl (heb ik mij laten vertellen). Ook verzamelt hij van kinds af aan kerststalletjes, kerstgroepen, kersttaferelen et certera.

* de neo-gotiek is een 19e-eeuwse stroming in de kunst die zich heeft laten inspireren door de middeleeuwse gotiek.

1. Kerststal. 2. en 3. impressies vanuit het oude pand. 4. een beeld van St. Nicolaas.

Kunst & Kerst

Tussen Kunst & Kerst is een interessante en leerzame tentoonstelling in een mooi grachtenpand. Absoluut geen stadspaleis, maar een huis waar in de Gouden Eeuw werd gewerkt, geleefd én gebeden. Het museum zit vol met smalle, kronkelende houten trappen, trappetjes en afstapjes en is daardoor niet zo geschikt voor mensen die slecht ter been zijn. Én het is er donker, want het wordt slechts verlicht door (modern) kaarslicht; net zoals in de tijd dat het huis werd gebouwd.

En dat is ook gelijk mijn enige bezwaar. Het oude deel van het museum (én dus veruit het meest interessante deel) is erg donker (een beetje te donker naar mijn mening). Ik kon in de voormalige kousenwinkel, het woonhuis en de kerk ook nauwelijks fotograferen. Voor een acceptabele foto van de zolderkerk kon ik niet anders dan gebruik maken van een, in opdracht van het Museum door fotograaf Arjan Bronkhorst gemaakt beeld en dat doe ik dan bij hoge uitzondering (ik maak  vrijwel altijd mijn eigen foto's).

Maar ja, ik wil je toch laten zien wat je in Museum Ons' Lieve Heer op Solder voor moois te wachten staat... 

Foto: Arjan Bronkhorst voor Museum Ons' Lieve Heer op Solder.

De tentoonstelling 'Tussen Kunst en Kerst' met de verzameling én het werk van Clemens Merkelbach van Enkhuizen is nog tot en met 9 januari aanstaande te zien.

-X-

Be careful out there....

Winterse buien op de gracht tijdens de feestelijke opening....

Alle (iPhone 6) foto's: www.agreylady.nl (tenzij anders vermeld).