Kleur bekennen: De Kleuren van De Stijl in Kunsthal KAdE

Ik heb wel te doen met zo'n bewaker. Omdat 31 jaar* geleden een verwarde bezoeker - zelf beeldend kunstenaar - het doek in het Stedelijk Museum in Amsterdam met een stanleymes zwaar beschadigde, moet deze security-medewerker met volle aandacht het muurvullende werk (2.24 bij 5.44 meter) scherp in de gaten houden. Niet even met de armen op de rug kuieren door de museumzaal: nee, naast het overwegend rode doek: 'op de plaats: rust!'
Saai.

* 21 maart 1986

Het doek, 'Who's Afraid of Red, Yellow and Blue III' (1967-1968) van de Amerikaanse kunstenaar Barnett Newman hangt voor deze gelegenheid in Kunsthal KAdE in Amersfoort en wel aan het begin van de expositie 'De Kleuren van De Stijl'. Reden voor deze uitleen is omdat het....
schilderij precies dát representeert: rood, geel en blauw; de kleuren van De Stijl (hoewel het streepje geel nauwelijks te zien is).

We kijken vandaag door een gekleurde bril...

1. Josef Albers, (een deel van) 'Formulation: Articulation', (1972). 2. Poul Gernes, 'Untitled', (1965). 3. Jasper Johns, 'Untitled', (1964).

Kleur bekennen

In Kunsthal KAdE (geinige schrijfwijze: MiRiaM?) is nog tot en met 3 september een tentoonstelling te zien over het kleurgebruik van de avant-gardistische kunststroming die honderd jaar geleden ontstond. In de expo zijn schilderijen, schetsen en maquettes te zien van mannen als Mondriaan, Van Doesburg, Van der Leck, Rietveld en Huszar die in 1917 een kunststroming startten die nu nog steeds als radicaal wordt gezien. De bedoeling van de beweging was om met minimale vorm en kleur de voorstelling terug te brengen tot de essentie. De composities (die ook vaak de titel 'compositie' meekregen) werden versimpeld tot lijnen en vlakken in rood, geel en/of blauw (de primaire kleuren) en met zwart, grijs en wit (de niet-kleuren). Rood, geel en blauw zijn inmiddels archetypisch en synoniem voor De Stijl.

Toch was er onder de heren veel discussie over de 'juiste' lijn en kleur en deze meningsverschillen werden uitgevochten in vlammende artikelen in het partijorgaan 'De Stijl'. Wederzijds beïnvloedden zij elkaars kunst, totdat de verschillen in opvatting hun overeenkomsten overstemden. Met name het gebruik van de diagonale lijn zette een streep door de rekening. Rond 1931 (met de dood van Van Doesburg) hield de beweging op te bestaan.

1. Vilmar Huszár, 'Liggende liguur', 1928. 2. Theo van Doesburg, 'Lena in interieur', 1917. 3.Piet Mondriaan, (links) 'Tableau no. XI', 1925 en (rechts) 'Compositie IV' 1926.

Kleurenleer

Oké, tot zover gaat het goed. De insteek van de tentoonstelling is de kleurenleer achter De Stijl-iconen. Dus, het waarom van welke kleuren en door welke kunstenaar? En gebaseerd op welke kleurtheorie. Zoiets. Is het die van wetenschapper Isaac Newton, die bedacht dat alle kleuren gelijkwaardige delen zijn én splitsingen van het witte licht. Of van Johann Wolfgang von Goethe, die als uitgangspunt nam dat kleur invloed heeft op de gevoelens van mensen. Kleur als een (zintuiglijk waarneembare) eigenschap van zowel licht als materie. Of toch maar de theorie van chemicus Wilhelm Ostwald die (ook) een eigen kleurenleer ontwierp ('Die Farbenfibel')?
Wie nam welke positie in en waarom? En welk filosofisch gedachtegoed is de grondslag van het gebruik van kleur bij welke 'moderne' kunstenaar en waarom dan? Hoe zit het met de worsteling die na-oorlogse kunstenaars ondervonden van de nalatenschap van De Stijl?
Van díe dingen.

1. Alan Charlton, 'Triangle Painting', 2015. 2. Piero Manzoni, 'Achrome', 1958. 3. Richard Serra, '2/14', 1977. 4. Joseph Kosuth, 'Art as Idea As Idea', 1968.

Help! Wat mij betreft een typisch gevalletje té droog-theoretische kunsthistorische achtergrondinformatie. Het stoort mij bij het genieten van de getoonde kunst. Bij het lezen van dit soort stellingen, filosofieën en hypotheses gaat mijn verstand op nul en de blik op oneindig. Ik lees het, maar ik neem het niet op. (Het kan ook ongeduld zijn, natuurlijk). Dus tot zover de verklarende info. Ik concentreer mij op de kunst. De mooie kunst die er te zien is.

(Toch overvalt mij in zo'n geval vaak een unheimisch gevoel. Stel dat ik na het verlaten van de tentoonstelling staande gehouden word en een overhoring volgt? "Heb je de teksten wel goed gelezen?" Ken je dat?)

Goed. Besloten hebbende om mij niet langer af te laten leiden door de zaalteksten, ga ik alleen nog maar genieten. Blijf ik net wat langer bij een kunstwerk staan om het werk goed in mij op te nemen. De theorie is, dat juist uit een bepaalde ongemakkelijkheid de meest interessante observaties ontstaan en zodoende raak ik langzamerhand weer geïnspireerd door wat ik zie.

Gerrit Rietveld en de KLM

Een beetje 'vreemde eend in de bijt' is dát deel van de tentoonstelling waar een gereconstrueerd ontwerp van Rietveld voor het interieur van een vliegtuig staat opgesteld (voor de Douglas 7C (Dakota), DC8 en Lockeed Electra). In 1957 en 1958 maakte Gerrit Rietveld voor de KLM diverse ontwerpen, maar de plannen zijn nooit tot uitvoering gebracht. Het bleef bij tekeningen, maar voor de tentoonstelling is door meubelmaker Erwin Kwant een model van een deel van het vliegtuig gebouwd.

Wat het verband is tussen het onderwerp van de tentoonstelling en het interieur van het vliegtuig ontgaat mij. In de plannen van Rietveld zijn kleuren te zien die volgens de 'oude Stijl' taboe waren. Op de wandschildering en -bekleding zijn bijvoorbeeld groen en pasteltinten te zien. En wat dacht je van al die kromme lijnen? Het nagebouwde deel moet de loungeruimte van de eerste klas voorstellen. In de plannen voor de economy class lijkt Rietveld trouwer aan de Stijl-beweging, waar hij - met zijn meubels en gebouwen - een groot aandeel in heeft gehad.

2ste foto: model voor een kinder kruiwagen door Gerrit Rietveld (3 x 3 x 7.5 cm.), hout en karton.

Tot zover de tentoonstelling in Kunsthal KAdE. Je kunt nog tot en met 3 september zelf een kijkje gaan nemen.

-X-

As the sun colors flowers, so does art color life

(John Lubbock)

Main Menu