Een vlucht uit de werkelijkheid: Cool Japan in Museum Volkenkunde

Voor ik het wist stond ik met mijn tronie op een selfie in Museum Volkenkunde....

Van de week bezocht ik de tentoonstelling 'Cool Japan', waar de oude, maar vooral ook de nieuwe populaire beeldcultuur van het land van de rijzende zon centraal staat. 

Museum Volkenkunde, een van de oudste etnologische musea ter wereld, brengt de wereldwijde fascinatie voor Japan in beeld en neemt ons mee in een ogen-en-oren-prikkelende ontdekkingstocht. "'Cool Japan' biedt een vrolijke mix van oud en nieuw, van traditionele prentkunst en hippe tekenfilms. Tip: laat je als (groot)ouder begeleiden door een puber (voor extra uitleg en gebruiksaanwijzing, red.), aldus het Museumtijdschrift.

Ik ging alleen.

Vlucht een paar minuten uit de harde/onbegrijpelijke/benauwende* werkelijkheid (zoals de hedendaagse Japanner doet) en lees mijn verslag van een coole, gave, toffe expo.

(* doorhalen wat niet van toepassing is).

Sculptuur van Nara Yoshitomo

Hoe cool (koel) wil je het hebben? Gevestigd in het voormalig Leids Academisch Ziekenhuis zie je in zeven museumzalen audiovisuele uitstallingen en kunstwerken waarin de Japanse populaire beelden een indringende rol spelen. Je ziet manga, zijnde de zo karakteristieke Japanse strips (Hello Kitty, Dora, Calimero), anime oftewel tekenfilms (denk Pokémon, Power Rangers en Dragon Ball), de games van Nintendo (Mario, Zelda, Pokémon Go) kunst, design, robots en vijf modellen met kledingstukken van Japanse haute couture ontwerpers als Comme Des Garçons, Issey Miyake en Yohji Yatamoto.

Topstuk én blikvanger op de tentoonstelling is het vier meter hoge schilderij van Matsuura Hiroyuki (1964-2012, Tokyo) genaamd Uki-Uki. Vertaald als 'Vrolijk Zwevend' heeft het kunstwerk zowel het oude als het nieuwe Japan in zich: een op 'cool Japanse'-manier geschilderd meisje met een hoge aaibaarheidsfactor in een traditionele kimono voor een - voor Japanse prenten niet ongebruikelijke - gouden achtergrond.

Acryl op doek en bladgoud, Matsuura Hiroyuki (1964 2012). In bruikleen van de kunstenaar en Tokyo Gallery+BTA.

Foto: Museum Volkenkunde

En dat alles in snoepjes-kleuren, vooral zuurstok-roze. Met koeienogen, pruimenmondjes en weelderige lokken getooide slanke - bijna seksloze - meisjes. De Japanners noemen dit Kawaii, oftewel schattig of lieflijk. Naar onze begrippen is dat Kawaii "een beetje misselijkmakend zelfs" (aldus 8weekly) en dat onderschrijf ik, want het is alsof je de hele dag in een Haribo-snoepwinkel opgesloten hebt gezeten. Alleen de zoete, weeïge geur ontbreekt. 

Schattigheidstrends: Kawaii (可愛い) en decora

In tegenstelling tot bijvoorbeeld cultfiguurtjes als Hello Kitty en My Melody, heeft kawaii in Japanse tekenfilms en strips een veel grotere en bredere betekenis. Ook begrippen als liefde, goedheid, schoonheid en erotiek spelen een rol. Kawaii ontstond uit protest tegen de prestatie-maatschappij, maar de moderne kunstwerken in Cool Japan protesteren ook juist weer tegen de overdaad aan schattigheid en seksualisering van Japanse producten. Kortom: dubbelzinnigheid ten top. Ook uit eigen ervaring weet ik dat in Japan veel 'niet is wat het lijkt'. Een en al geheimzinnigheid achter die beminnelijke glimlachjes. 

Dat geldt ook voor decora. Modeblogster Kurebayashi Haruka stelde voor Museum Volkenkunde outfits samen met nog meer symbolen van die schattigheidstrend: cute fashion, oftewel decora. Als één van de extravagante Japanse kledingstijlen schijnt decora een reactie te zijn op de traditionele- en het individu ondergeschikt-makende Japanse groepsidentiteit. De trend ontstond onder tienermeisjes die met hun kleding als het ware schreeuwen om individuele aandacht. Ook zijn het voornamelijk meisjes die willen ontsnappen aan de rat race en vast willen houden aan hun jeugd. 

Dood en verderf 

Japan heeft ook een traditie van geweld. Denk ninja's en samoerai. Trots en het voorkomen van schande zijn de basisbegrippen bij het plegen van seppuku (ook wel harakiri). Het werkt alsvolgt (en don't try this at home): met een vlijmscherp lang mes je buik opensnijden en vervolgens - indien mogelijk en zonder een kik te geven - jezelf een steek in het hart toebrengen. Daarmee is de daad verricht. En dat mag dan allemaal heel heroïsch en moedig zijn; deze vorm van zelfmoord is vooral heel erg bloederig.

Verder heb je in de eeuwenoude Japanse cultuur veel mythische wezens zoals vuurspuwende draken, gewelddadige monsters, geesten en demonen. Die zijn ook al eeuwenlang een duister onderdeel van de Japanse beeldcultuur. In de tentoonstelling zijn daarvan tal van voorbeelden te zien.  

Dat gewelddadige komt tot uiting in de vele enge, en vaak levensechte (video-)games, horrorfilms en duistere manga. In de tentoonstelling kan de gamer zijn/haar 'agressieve' hart ophalen met de originele ontwerpen van ninja’s uit de video games zoals Streetfighter IV en Final Fantasy (heb ik mij laten vertellen, want zelf ben ik niet van de videogames; laat staan het gewelddadige soort).
"De écht fanatieke fans, otaku genaamd, worden op hun wenken bediend in de zaal waar je een aantal Cosplay-kostuums kunt zien (mogelijk van jouw favoriete tekenfilms-karakters)", 'prijst' de website van het museum de bezoeker aan.

Ook het begrip Cosplay heb ik mij moeten laten uitleggen. Het schijnt een vorm van performance art te zijn, waarbij de deelnemers gebruikmaken van kostuums en accessoires om een bepaald personage of idee uit te beelden. In de ruimere zin van het woord verwijst cosplay naar alle gekostumeerde rollenspellen buiten het podium om (bron: Wikipedia).

Historische context

Zeg je Japan, dan zeg je hip en happening. Met name de video-spelletjes en tekenfilms* hebben de weg vrijgemaakt voor de hedendaagse fascinatie voor het land van Mount Fuji. Ik citeer Museum Volkenkunde: "maar hoe verhouden Hello Kitty en Pokémon zich tot de eeuwenoude, esthetische tradities van Japan? In de tentoonstelling worden populaire beeldcultuur, straatmode, films en computergames van een historische context voorzien".

* de lijst van populaire Japanse tekenfilms is enorm. Kijk maar eens op deze Wikipedia-pagina.

Je ziet hier een foto van de inmiddels overleden fotograaf Dirk Buwalda die toentertijd deel uitmaakte van ons kleine gezelschap in Japan. 

Ook ik heb Japanse ervaringen. Na enig zoeken vond ik een foto die in juni 1981 tijdens onze reis naar Tokyo en Kyoto is gemaakt. 

Ondanks het feit dat mijn bezoek aan Japan behoorlijk lang geleden is, herken ik veel van de beelden uit de tentoonstelling. Ook toen (al) verwonderde ik mij over de vriendelijke, doch ondoorgrondelijke glimlach van 'de Japanner'. 

-X-

Have a nice day....

Alle foto's © www.agreylady.nl (tenzij anders vermeld).