Voor een speciale kunstbijlage bij het juli-nummer van fashion glossy Vogue selecteerde Mario Testino, wereldberoemd modefotograaf, zijn favoriete werken uit 'New Realities: fotografie in de 19de eeuw' in het Rijksmuseum. "De tentoonstelling herinnert me eraan hoe belangrijk het is om terug te kijken. De geschiedenis kennen is essentieel om de fotografie van nu te begrijpen."
Wat mij vooral trof bij het zien van de expositie (en waar ik niet eerder bij had stilgestaan), was hoe revolutionair de verschillende toepassingen van dat nieuwe fenomeen - fotografie - halverwege de 19de eeuw moet zijn geweest.
Tegenwoordig kunnen wij ons niet meer voorstellen hoe het leven eruit zou zien zonder foto's. Maar voordat fotografie tot kunst werd verheven en wij ons zelfbeeld lieten bepalen door de veelheid aan selfies, diende de uitvinding én ontwikkeling van de fotografie vooral een praktisch doel. Dat gesleep met loodzware camera’s, langdurige en moeilijke ontwikkelprocedés met gevaarlijke chemicaliën, kwetsbare glasplaten en minutenlange sluitertijden werd in eerste instantie ingezet ten behoeve van de wetenschap in de breedste zin van het woord.
Van boeventronies tot beenprotheses. Vandaag een verslag in zwart/wit (soms akelig realistisch ingekleurd).
Tegenwoordig kunnen wij ons niet meer voorstellen hoe het leven eruit zou zien zonder foto's. Maar voordat fotografie tot kunst werd verheven en wij ons zelfbeeld lieten bepalen door de veelheid aan selfies, diende de uitvinding én ontwikkeling van de fotografie vooral een praktisch doel. Dat gesleep met loodzware camera’s, langdurige en moeilijke ontwikkelprocedés met gevaarlijke chemicaliën, kwetsbare glasplaten en minutenlange sluitertijden werd in eerste instantie ingezet ten behoeve van de wetenschap in de breedste zin van het woord.
Van boeventronies tot beenprotheses. Vandaag een verslag in zwart/wit (soms akelig realistisch ingekleurd).
revolutionaire uitvinding
Je kunt je het haast niet voorstellen, maar er was een tijd dat mensen hun ogen niet geloofden bij het zien van een foto. En dat is nog niet eens zo lang geleden. Zo'n 175 jaar. Mensen die hun ogen uitwreven bij het zien van die (magisch) realistische beelden van exotische wilde dieren of tropische bloemen en planten, onbekende landstreken en oerwouden en de vreemde bewoners van die onherbergzame oorden.
De mensen hadden geen selfies of kiekjes van dierbaren, anders dan de geschilderde of getekende portretten die zij gewend waren. Er bestonden 'alleen' boeken met etsen van de anatomie van mens en dier en de ziekten en kwalen waar zij aan konden lijden (kijktip: 'de anatomische les van Ria Bremer', AVROTROS, NPO 2). Door de uitvinding van de fotografie werd het mogelijk medisch onderwerpen veel nauwkeuriger en sneller af te beelden. (Met één nadeel: de toen nog zwart/wit foto's moesten met de hand ingekleurd worden om het beeld met de werkelijkheid te doen gelijken).
"Het Rijksmuseum toont deze zomer aan de hand van 300 foto’s uit eigen collectie een groots overzicht van de baanbrekende toepassingen van fotografie direct na haar uitvinding in 1839."
een selectie uit 130.000 foto's
Mattie Boom en Hans Rooseboom, beiden conservator bij het Rijksmuseum, hadden de keuze uit 130.000 foto’s uit de eigen 19de-eeuwse collectie. Het kostte hen zo'n twee jaar om een representatieve tentoonstelling samen te stellen. Het uitgangspunt was om te tonen welke enorme variatie aan toepassingen die vroege fotografen al snel ambieerden. Met alle ongemakken van dien (hierboven opgesomd). Fotografie was zeker geen sinecure; het was kostbaar, het vergde veel geduld én doorzettingsvermogen.
In de expositie zijn een paar frappante, een enkele lugubere en soms grappige voorbeelden te zien. Neem het boek 'Professional criminals of America' (New York, ca. 1886), met portretten van misdadigers. De 'openbare galerij van schurken' (zoals het boek ook werd genoemd) bevatte meer dan 200 foto's van criminelen en moest agenten en detectives helpen hen te herkennen. (171. Theodore Wildey, alias 'Thee Wiley', SNEAK. 173. David Mooney, alias 'Little Dave', SNEAK and BURGLAR).
Vervolgens zie je (hierboven) twee 'naaktfoto's'. Tussen aanhalingstekens, want zo ontzettend bloot vind ik ze niet. Fotografisch naakt werd in de 19de eeuw streng vervolgd als zijnde pornografie. Een manier om dit te omzeilen was om de foto een artistiek aanzien te geven. De ontblote persoon nam een pose aan als een beeldhouwwerk uit de klassieke oudheid. De foto van de bevallige dame is gemaakt door kunstschilder Breitner en toont zijn minnares Marie.
"Kijkgewoonten veranderen van eeuw tot eeuw. Een 19de eeuwse reiziger voelde zich totaal niet bezwaard deze gruwelijke foto van een executie in Bangkok (Siam, ca. 1880-1890) te kopen en mee te nemen om thuis in zijn reisalbum te plakken." Brrr! Bij het zien krijg ik - 130 jaar na dato - postuum kippenvel en plaatsvervangende schaamte. Wat jij?
Dan een geinig feitje, oftewel grappig weetje. De 'slow motion' van bovenstaand paard genaamd Bouquet, werd gefotografeerd door Eadweard Muybridge. Deze fotograaf was de eerste die met foto's een bewegingsstudie maakte. Hij toonde rond 1872 aan dat paarden tijdens het galopperen met alle benen tegelijkertijd van de grond komen. "Menig schilderij bleek op een misverstand te berusten."
Tenslotte de stereofoto's: (net als de cartes-de-visite) de 'voetbalplaatjes' of 'moestuintjes' van de 19de eeuw. Een mega verzamel-rage. (Ongeveer) tegelijkertijd met de uitvinding van de fotografie, ontdekte de Britse natuurkundige Charles Wheatstone het ruimtelijk zien. Op basis van dat inzicht maakte hij een stereoscoop, waarmee je van twee platte afbeeldingen de illusie van een driedimensionaal beeld kon ervaren. Wel één oog dichtknijpen.
Het Rijksmuseum heeft een collectie van zo'n 11.000 stereo-plaatjes. "Mag ik van jou Amsterdam, dan krijg je van mij Rome. Of Parijs". Door de opkomst van de film, begin twintigste eeuw raakte stereoscopie uit de gratie.
In de expositie zijn een paar frappante, een enkele lugubere en soms grappige voorbeelden te zien. Neem het boek 'Professional criminals of America' (New York, ca. 1886), met portretten van misdadigers. De 'openbare galerij van schurken' (zoals het boek ook werd genoemd) bevatte meer dan 200 foto's van criminelen en moest agenten en detectives helpen hen te herkennen. (171. Theodore Wildey, alias 'Thee Wiley', SNEAK. 173. David Mooney, alias 'Little Dave', SNEAK and BURGLAR).
Vervolgens zie je (hierboven) twee 'naaktfoto's'. Tussen aanhalingstekens, want zo ontzettend bloot vind ik ze niet. Fotografisch naakt werd in de 19de eeuw streng vervolgd als zijnde pornografie. Een manier om dit te omzeilen was om de foto een artistiek aanzien te geven. De ontblote persoon nam een pose aan als een beeldhouwwerk uit de klassieke oudheid. De foto van de bevallige dame is gemaakt door kunstschilder Breitner en toont zijn minnares Marie.
de (naakte) werkelijkheid
'New Realities' neemt je mee naar de achterbuurten van Glasgow, waar in 1868 de fotograaf de krotten fotografeerde vlak voordat zij werden afgebroken en plaats maakten voor nieuwbouw voor de arbeidersklasse. Te zien zijn veel stegen en sloppen, ook in Amsterdam. Neem de foto gemaakt in de Handboogstraat in de hoofdstad (omstreeks 1890), gefotografeerd door Breitner. (Zo'n foto krijgt nu de 'moderne' hashtag #urbanlife). Hij gebruikte de fotografie vooral om de dynamiek van de stad te vangen."Kijkgewoonten veranderen van eeuw tot eeuw. Een 19de eeuwse reiziger voelde zich totaal niet bezwaard deze gruwelijke foto van een executie in Bangkok (Siam, ca. 1880-1890) te kopen en mee te nemen om thuis in zijn reisalbum te plakken." Brrr! Bij het zien krijg ik - 130 jaar na dato - postuum kippenvel en plaatsvervangende schaamte. Wat jij?
Dan een geinig feitje, oftewel grappig weetje. De 'slow motion' van bovenstaand paard genaamd Bouquet, werd gefotografeerd door Eadweard Muybridge. Deze fotograaf was de eerste die met foto's een bewegingsstudie maakte. Hij toonde rond 1872 aan dat paarden tijdens het galopperen met alle benen tegelijkertijd van de grond komen. "Menig schilderij bleek op een misverstand te berusten."
cartes-de-visite en stereofoto's
Ik wil nog twee - toentertijd - bijzondere toepassingen van de prille fotografie aan je voorleggen. De eerste is die van de visitekaartjes avant la lettre: de cartes-de-visite én 'verzamelplaatjes' (cartomanie) ineen. Ik citeer de zaaltekst: "van dit soort portretten werden vanaf 1855 overal ter wereld jaarlijks honderdduizenden verkocht. Men liet dierbaren fotograferen en de foto's werden in een album bewaard. Anderen verzamelden portretten van koningen, schrijvers, schilders, actrices en politici. Fotografie was niet meer voor de rijken alleen, ook boeren en dienstmeisjes verschenen voor de camera." (Er was zelfs een lolbroek die zich van achteren liet fotograferen).Tenslotte de stereofoto's: (net als de cartes-de-visite) de 'voetbalplaatjes' of 'moestuintjes' van de 19de eeuw. Een mega verzamel-rage. (Ongeveer) tegelijkertijd met de uitvinding van de fotografie, ontdekte de Britse natuurkundige Charles Wheatstone het ruimtelijk zien. Op basis van dat inzicht maakte hij een stereoscoop, waarmee je van twee platte afbeeldingen de illusie van een driedimensionaal beeld kon ervaren. Wel één oog dichtknijpen.
Het Rijksmuseum heeft een collectie van zo'n 11.000 stereo-plaatjes. "Mag ik van jou Amsterdam, dan krijg je van mij Rome. Of Parijs". Door de opkomst van de film, begin twintigste eeuw raakte stereoscopie uit de gratie.
In de tentoonstelling kunt je ook veel te weten komen over de verschillende methoden en technische aspecten van die vroege fotografie. Cyanotypie, negatief-positief-procedé, daguerreotypie en ontwikkelgelatinezilverdruk (prima galgje-woord!), zijn enkele van de termen die ik in de expo langs heb zien komen. En die ik vervolgens onmiddellijk naast mij neer heb gelegd. Want, én populair gezegd: zooo niet mijn ding...!
Laat je vooral niet weerhouden door die foto-technische vaktermen: 'New Realities' is een mooie, interessante én verhelderende tentoonstelling over een ontwikkeling die wij heden ten dage als vanzelfsprekend ervaren.
De expositie in het Rijksmuseum is te zien tot en met 17 september.
-X-
Alle foto's © A Grey LadyLaat je vooral niet weerhouden door die foto-technische vaktermen: 'New Realities' is een mooie, interessante én verhelderende tentoonstelling over een ontwikkeling die wij heden ten dage als vanzelfsprekend ervaren.
De expositie in het Rijksmuseum is te zien tot en met 17 september.
-X-
The important thing is not the camera but the eye.
Alfred Eisenstaed
 |
| Taco Dibbits, directeur van het Rijksmuseum bij de pers-presentatie van de tentoonstelling (met in zijn rechterhand - voor ons links - de bijbehorende catalogus). |
