"Virtuoos micro-snijwerk, waarbij de grenzen van het technisch uitvoerbare worden opgezocht", lees ik in een van de vele verslagen. Een recensie over de expo heeft het over "wondertjes van menselijk vernuft, zo klein dat ze passen in de palm van je hand. De uit buxushout gesneden sculptuurtjes in sleutelhanger-formaat uit de vroege 16de eeuw, verbazen ons al eeuwen vanwege de enorme virtuositeit waarmee ze zijn vervaardigd".
Verbazing en ongeloof, dat is de algemeen gedeelde indruk na het zien van de tentoonstelling 'Small Wonders, middeleeuwse beeldsnijkunst op de millimeter' in de Philipsvleugel van het Rijksmuseum. En bij mij was het niet anders.
Ik ben benieuwd naar jouw reactie op deze zeldzame kunstwerkjes.
Ik ben benieuwd naar jouw reactie op deze zeldzame kunstwerkjes.
devote noten ter leringhe ende vermaeck
Een gebedsnoot is helemaal geen noot, maar een object van het harde buxushout ter grootte van een walnoot. Dát, én de warmbruine kleur van het hout, maakt dat men zo'n sculptuurtje een gebedsnoot noemt. Vandaar. Naast die gebeeldhouwde werkjes ter grootte van een pingpongbal, zie je in de tentoonstelling beeldjes, miniatuur-altaartjes, monstransen*, schedeltjes en andere devotia (...). Wereldwijd zijn er ruim honderdtwintig van dergelijke voorwerpjes bekend en het is voor het eerst dat er zoveel Nederlands micro-snijwerk - 60 stuks - uit de late Middeleeuwen bij elkaar te zien zijn (de datering: 1500 tot circa 1530). En ja, je lees het goed: Nederlands.
Alle voorwerpjes zijn verbluffend fijn gesneden luxe 'speeltjes voor de ziel' en laten de meest ingenieuze, religieuze tafereeltjes zien die bedoeld zijn om de meditatieve beleving van het geloof te verdiepen.
* een monstrans is een houder waarin een hostie wordt getoond.
Alle voorwerpjes zijn verbluffend fijn gesneden luxe 'speeltjes voor de ziel' en laten de meest ingenieuze, religieuze tafereeltjes zien die bedoeld zijn om de meditatieve beleving van het geloof te verdiepen.
* een monstrans is een houder waarin een hostie wordt getoond.
adam theodrici me fecit
Donderdag 15 juni was ik present in het Rijksmuseum voor de pers-voorbezichtiging van (o.a.) Small Wonders. Dat ik daadwerkelijk aanwezig was, mag blijken uit de door mij gemaakte foto van Taco Dibbits, directeur van het Rijksmuseum tijdens zijn openingsspeeche. Echt deskundig bleek curator beeldhouwwerk Frits Scholten die voltrots vertelde over de kleine (wereld)wondertjes en het onderzoek dat hij en collega-kunstwetenschappers hiernaar hebben verricht. Over de ontdekking dat slechts één gebedsnoot gesigneerd bleek en wel met de tekst 'Adam Theodrici me fecit' (Adam Dircksz heeft mij gemaakt), waaruit de kenners concludeerden dat het merendeel van de micro-sculpturen het werk van één atelier moet zijn geweest, namelijk dat van Adam Dircksz (gezien de vaste stijl en gebruikte techniek) én dat de werkjes dan in Noord-Nederlands zijn gemaakt (naar alle waarschijnlijkheid in Delft) en niet, zoals men in eerste instantie dacht, in Vlaanderen.
hoe dan?
Het zijn belabberde foto's die je hier ziet, maar mijn iPhone 'trok' al die minutieuze details gewoon niet. Té klein.
Maar goed, het blijft raadselachtig hoe meester Dircksz en zijn leerlingen deze objectjes hebben kunnen maken. Blijkbaar hadden wij Hollanders in de late medium aevum een behoorlijk vaste hand. En dat is opmerkelijk (denk ik dan) als je je realiseert dat water toentertijd ondrinkbaar was en de bierconsumptie derhalve recht-evenredig hoog (heb ik mij ooit laten vertellen). Trillende handen schijnt veelvuldig voor te komen bij regelmatig alcoholgebruik en dat is precies wat je niet kunt gebruiken bij het hanteren van al die hele kleine beiteltjes en boortjes. Verder moet een bril of vergrootglas onontbeerlijk zijn geweest bij het maken (én bekijken) van dit soort miniaturen. Zeker als je weet dat de werkplaats op die donkere Hollandse herfst- en winterdagen slechts verlicht werd door kaarsen.
Een kunstraadsel. En om het geheim van de gebedsnoten voor eens en voor altijd te ontrafelen heeft een restaurator uit New York een van de werken uit elkaar gehaald. Elke helft blijkt uit meerdere lagen te bestaan, die aan alle kanten werden bewerkt en daarna met minuscule pennetjes weer werden vastgezet in de bolle buitenschil.
Ga d'er maar aanstaan...
De door (toegepast) kunstenaar en vormgever Aldo Bakker ontworpen opstelling van Small Wonders is ingetogen en stilistisch. Speciaal voor deze gelegenheid ontwierp Bakker lenzen (geproduceerd door Swarovski), zodat de toeschouwer de prachtige objecten in detail kan onderzoeken.
En neem van mij aan, je blijft kijken...
-X-
Er is nog zoveel meer te zeggen over de super-interessante tentoonstelling, maar ik raad je aan zelf te gaan kijken! Tot 17 september kun je in het Rijksmuseum Amsterdam** genieten van de kleine wondertjes.
** In de Philipsvleugel ook te zien: Sea Views én 'New Realities, fotografie in de 19de eeuw'.
PS: tijdens de pers-voorbezichtiging ontving ik de prachtige catalogus van Small Wonders ('Small Wonders, late-gothic boxwood micro-carvings from de low countries', edited by Frits Scholten, English edition, ISBN 978 94 91714 93 1, winkelwaarde € 40,-).
Wil je mijn exemplaar hebben? Stuur mij dan even een mailtje (mailadres in side-bar).
