365 jaar nadat de Hollander Jan van Riebeeck (chirurgijn en koopman in dienst van de VOC) vaste voet aan wal zette op het zuidelijkste puntje van het Afrikaanse continent, opent er in het Rijksmuseum in Amsterdam een tentoonstelling over de onderlinge betrekkingen tussen Zuid-Afrika en Nederland. De expositie kreeg de naam "Goede Hoop" en bij het zien van alle 300 voorwerpen blijkt hoe goed die titel is gekozen.
Het waren vier bewogen eeuwen met veel strijd. En ook de Nederlandse koloniale rol is niet iets om erg trots op te zijn. Toch is er ook volop ruimte voor nuancering in de tentoonstelling.
Ga je mee terug in de tijd?
PS: onderstaande foto is van het ANP, maar omdat ik er zelf op sta, mag ik hem vast wel gebruiken... :-)
Bewoë jare
Oftewel (en zoals ik al zei) bewogen jaren. En omdat Nederland in die 400 jaar een prominente rol heeft gespeeld in de geschiedenis van Zuid-Afrika is er heel veel te vertellen over die relatie. Gevoelige zaken zoals die van overheersing, uitbuiting en racisme, maar ook een verhaal van socialisatie, vrijheidsstrijd en emancipatie. Van Jan van Riebeecks' VOC-mentaliteit tot de boycot van Shell en Outspan en de steun aan het ANC van Nelson Mandela. Kortom: 400 jaar in een notendop en dan ook nog eens zonder dat het een gortdroge geschiedenis wordt. Ga d'r maar aanstaan.
Zie dit blogbericht als teaser of preview. Met een paar anekdotes wordt het een lokkertje om de tentoonstelling vooral zelf te gaan bekijken.
Zie dit blogbericht als teaser of preview. Met een paar anekdotes wordt het een lokkertje om de tentoonstelling vooral zelf te gaan bekijken.
#Emptymeet
Drie dagen voordat de tentoonstelling voor het publiek opende (en dat was vrijdag 17/2) kregen genodigden, het journaille en ik (zei de gek) de gelegenheid zich in de opstelling te verdiepen. (In Instagram-termen heet dat een #emptymeet). Overigens niet voordat Taco Dibbits (hoofddirecteur Rijks), Martine Gosselink (conservator geschiedenis) en Adriaan van Dis (schrijver, Afrika-kenner en inspreker van de audiotour) een inleiding hielden over, c.q. de achtergrond schetste bij de expositie. Met name Van Dis wist met humor (én doorspekt met vlekkeloos Zuidafrikaans) de relatie tussen beide landen in perspectief te zetten. (Ook in het programma 'De Wereld Draait Door' hield Van Dis een mooie, relativerende verhandeling over de complexe relatie).
Hoe het begon en de Hottentotten
Terug naar de expositie. Van de eerste kleine nederzetting (bevoorradingspost), rukten de witte mannen op in een zwart land. De oorspronkelijke bewoners, de Khoikhoi, werden gekscherend Hottentotten genoemd, omdat hun taal stotterend klonk (hottentot is dan ook een scheldnaam). VOC-ambtenaren ruilden tabak, kralen en alcohol voor het vee van de Khoikhoi, die daarmee én inboette op hun bestaansmiddelen én tot overmaat van ramp ook verslaafd raakte aan de alcohol. En daarmee was de toon gezet. De 'blankes' veroverden (letterlijk en figuurlijk) terrein. Toch ging dit alles niet zonder slag of stoot. Er werd vrijwel voortdurend een bittere en bloedige strijd gevoerd.
In de tentoonstelling veel schilderijen, VOC-kaarten, souvenirs, voorwerpen (bijv. de steen en mantel/zie bovenstaande foto's) én afbeeldingen van de lokale bevolking.
Robert Jacob Gordon
Verder is er speciale aandacht voor de tekeningen, panorama's en dagboeken van de Nederlandse ontdekkingsreiziger Robert Jacob Gordon, die tijdens zijn vier expedities (de eerste in 1777) de flora en fauna van Zuid-Afrika in beeld bracht. Spectaculair is het reusachtige skelet van een giraf die Gordon eigenhandig heeft geschoten (zie 'beschadiging' in de rechter-voorpoot van het skelet), ontleed en cadeau heeft gedaan aan stadhouder Willem V.
Je kunt al het werk van Gordon bekijken op een, door het Rijksmuseum gemaakte website.
Je kunt al het werk van Gordon bekijken op een, door het Rijksmuseum gemaakte website.
blankes, net blankes, net-nie blankes
De komst van de Nederlanders heeft Zuid-Afrika voorgoed veranderd, maar ook in Nederland heeft de relatie haar sporen nagelaten. De vele Transvaal-buurten in ons land, de relativering van de zogenaamde Nederlandse helden en het hevige anti-apartheidsprotest van de jaren '80. "De tentoonstelling laat de mooie en minder mooie kanten zien van de relatie tussen Nederland en Zuid-Afrika," zei Dibbits dinsdag bij de presentatie.
Maar moeten wij ons schuldig voelen? Martine Gosselink in een interview in het NRC: 'Onze intentie is om te laten zien welke impact onze komst heeft gehad. Je mag hier leren begrijpen dat historische handelingen nog steeds door etteren. Wij zeggen niet dat de Apartheid een Nederlandse uitvinding was, maar om zo’n systeem te laten slagen, heb je ingrediënten nodig die de basis leggen. Uitsluiting was er vanaf het begin."
Mijn 'goede hoop'
Hoe dan ook, de geschiedenis is zoals hij is en laat dat een les zijn. Ik was vooral gecharmeerd van wat Adriaan van Dis zei tijdens zijn optreden in 'De Wereld Draait Door' (maar in mijn eigen woorden). Ook nu nog wordt er onderscheid gemaakt in blanken (nu witten), 'zwarten' en 'bruinen' (kleurlingen) en ook niet alleen in Zuid-Afrika. Om racisme volledig uit de wereld te helpen is er maar één ding nodig: allemaal met elkaar naar bed! Dan verwateren al die verschillende kleurtjes vanzelf. Misschien wat 'kort door de bocht', maar het is wel waar.
Het Zuid-Afrika van nu komt ook aan bod, onder meer aan de hand van 11 grote portretten van kinderen geboren na 1994, de zogenaamde born frees, gemaakt door de Zuid-Afrikaanse fotograaf Pieter Hugo.
Het mag duidelijk zijn: deze tentoonstelling is een GO! Vooral ook omdat de expositie onderdeel is van een groter multimediaal project.
Hoezo: multimediaal project?
De NTR zendt op de donderdagavond een zeven-delige documentaireserie uit met presentator Hans Goedkoop: 'Goede Hoop", 23 maart t/m 18 mei aanstaande. (SUPER-TIP!)
Een Klokhuis-serie: naast de documentaireserie maakt Het Klokhuis een zesdelige jeugdserie. Start in maart 2017.
Daarnaast zijn er nog 'speciaaltjes':
Rondleiding*, elke zondag van 15-16 uur: Zuid-Afrikaanse rondleiders belichten de tentoonstelling vanuit een persoonlijk perspectief.
Een middag met Adriaan van Dis*, zondag 26 maart van 14-15.30 uur: muziek, lezingen en gesprekken.
* kijk op de site van het Rijksmuseum voor de prijs.
-X-
Like and win
Bij de tentoonstelling is ook een prachtige catalogus uitgekomen (winkelwaarde € 35,-).
Aan de hand van twintig boeiende hoofdstukken en tal van prachtige illustraties krijgt de lezer een beeld van de gemeenschappelijke geschiedenis van Nederland en Zuid-Afrika.
Ik kreeg de catalogus bij de persbijeenkomst, maar ik stel hem met alle liefde beschikbaar aan een liefhebber.
Ik kreeg de catalogus bij de persbijeenkomst, maar ik stel hem met alle liefde beschikbaar aan een liefhebber.
Wat moet je doen om in aanmerking te komen?
Like de agreylady-Facebook-pagina. Uiterlijk 26 februari maak ik de winnaar bekend.
Alle (iPhone) foto's: agreylady.nl
